در مارس 1963رئیس‌جمهور آمریکا، جان اف کندی بابت شکست تلاش‌هایش در ممنوعیت آزمایش‌های هسته‌ای، ابراز تاسف کرد و شخصا هشدار داد که احتمالا تا سال 1970 قریب به 10قدرت هسته‌ای و تا سال 1975 بالغ بر 15 تا 20 قدرت هسته‌ای در جهان ظهور کنند؛ اما او اشتباه می‌کرد. گرچه طی سال‌های 1950 تا 1990 بسیاری از کشورهای جهان نسبت به ایده سلاح هسته‌ای آگاه بودند؛ اما تعداد اندکی از آنان گام‌های بعدی را برای توسعه و ساختن آن برداشتند. برخی چون یوگسلاوی به‌دلیل فروپاشی، برخی چون برزیل به‌دلیل مسائل سیاست داخلی، برخی چون کره جنوبی به‌دلیل فشار متحدان و برخی چون عراق به زور اسلحه از این مسیر دور شدند. پیمان منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای موسوم به NPT در حال حاضر دربرگیرنده 185 کشور است که دوری از مسیر هسته‌ای شدن را در پیش گرفته‌اند. این پیمان همچنین شامل 5کشور آمریکا، بریتانیا، چین، فرانسه و روسیه است که مجهز به سلاح هسته‌ای هستند. در میان کشورهای مجهز به سلاح هسته‌ای، کشورهای هند، اسرائیل و پاکستان، عضو این پیمان نیستند و کره شمالی نیز از این پیمان خارج شده است.
 
گرچه وجود 9کشور هسته‌ای از کابوسی که جان اف کندی به تصویر کشیده بود، دور است؛ اما به نظر می‌رسد تمایل جهان برای حرکت به سوی تسلیحات هسته‌ای و نقض پیمان منع گسترش هسته‌ای، رو به فزونی است. هدف جهانی NPT آن است که اعضا را از ساخت و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای منع کند. این پیمان همزمان که به کشورهای عاری از سلاح هسته‌ای، دسترسی به تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای اعطا می‌کرد، کشورهای دارای سلاح را نیز موظف می‌کرد که به مذاکره با یکدیگر بپردازند. گرچه بعد از پایان جنگ سرد، زرادخانه‌های هسته‌ای آمریکا، روسیه، فرانسه و بریتانیا کوچک‌تر شدند؛ اما نه تنها پیشرفت چندانی برای پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به‌دست نیامد، بلکه عقبگردهایی نیز رخ داد. آمریکا در سال 2002 از پیمان منع موشک‌های بالستیک و در سال 2019 از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد که روسیه در حال نقض آن بود، خارج شد.

پیمان موسوم به استارت نو، تلاشی است که آمریکا به رهبری جو بایدن و روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین در پی آنند تا به مدت 10سال این دو کشور را از رقابت باز دارند. این توافق که در 26ژانویه به امضای طرفین درآمد تنها توافق دوجانبه برای کنترل تسلیحاتی این دو قدرت هسته‌ای است. در سال‌های اخیر جهان شاهد آن بود که این دو کشور سلاح‌های خود را همواره ارتقا دادند؛ از کلاهک‌های کوچک هسته‌‌ای در آمریکا تا پهپادهای زیردریایی‌ روس. چین نیز از این گردونه دور نمانده و در حال ارتقا و توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای خود است. همچنان که قدرت‌های بزرگ هسته‌ای بر توسعه ظرفیت‌های هسته‌ای خود متمرکز هستند، برخی کشورهای با صرف هزینه‌‌ای کم، در حال وارد شدن به رقابت هسته‌ای هستند. موخاتزشوانا از اعضای مرکز خلع هسته‌ای و منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در وین تاکید کرد که در اواخر دهه 90میلادی، سیاست‌های آمریکا چون تحریم و تنبیه، سبب ممانعت از رشد زرادخانه‌های هسته‌ای نوپای هند و پاکستان می‌شد؛ اما بعد از آنکه آمریکا به هند به چشم سنگری در برابر قدرت چین، نگاه کرد، معادله تغییر کرد. در این مسیر، واشنگتن به تقویت و همکاری با هند در جهت هسته‌‌ای شدن گام برداشت.

این احساس که کشورها می‌توانند قوانین را تغییر دهند، در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ قوت گرفت و نتیجه آن، افزایش تمایل برای اشاعه هسته‌ای شد. علاوه بر آن، گرچه تلاش‌ها برای رسیدن به بمب هسته‌ای آرام شد، اما هرگز متوقف نشد. برنامه‌ هسته‌ای کره شمالی بر کره جنوبی سایه انداخته و برنامه‌های هسته‌ای در خاورمیانه تحت تاثیر یکدیگر قرار گرفته‌اند. پیوستن چین در دهه 60میلادی به باشگاه هسته‌ای، سبب شده است که ژاپن بیش از پیش به فکر مراقبت‌های هسته‌ای از خود باشد. این درحالی است که ژاپن تنها کشور غیر مسلح هسته‌ای است که از امکانات عمده‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم و پردازش مجدد پلوتونیوم استفاده می‌کند که هر دو تکنولوژی، مسیری بالقوه برای رسیدن به بمب هسته‌ای است. در سوی دیگر کره جنوبی قرار دارد که فاقد ظرفیت‌های غنی‌سازی و پردازش مجدد است؛ اما نزدیکی این کشور به کره شمالی، بر نگرانی‌های کره جنوبی دامن زده است. در همین راستا، دولت سئول تلاش کرده که زیردریایی‌های مجهز به رآکتور هسته‌ای را خریداری و در 13ژانویه اعلام کرد که موشک‌های زیردریایی بالستیک را آزمایش کرده است.

نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اکثریت از توسعه سلاح‌های هسته‌ای پشتیبانی می‌کنند. این در حالی است که امروزه گسترش بازدارندگی آمریکا به مراتب دشوارتر از گذاشته شده است. استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در شبه جزیره کره همواره برای ایالات متحده مهم بوده، اما امروزه که موشک‌های کره شمالی توانایی رسیدن به آمریکای شمالی را دارند، حمله به پیونگ‌یانگ به معنای در خطر قرار دادن نیویورک است. این امر بر پیچیدگی و حساسیت محاسبات استراتژیک افزوده و ژاپن و کره جنوبی نیز به آن آگاه هستند. تایوان نیز نگرانی‌های مشابهی دارد، ارتقای توانایی‌ چین برای هدف قرار دادن نیمی از مسیر جهان، سبب تمایل ایالات متحده برای کمک به این جزیره شده است.

گرچه جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده نگفته چه برنامه‌هایی برای ممانعت از افزایش توانایی‌های کره شمالی و پیامدهای احتمالی آن دارد، اما از هر اقدامی برای تشویق به منع اشاعه هسته‌ای در هر مکانی استقبال خواهد کرد. به‌رغم آنکه کره شمالی بنا ندارد که تسلیحات هسته‌ای خود را کنار بگذارد، هرگونه توافق آمریکا با این کشور که سبب مشروعیت بخشیدن به فعالیت‌های کره شمالی شود، سبب می‌شود که کره جنوبی همواره گزینه هسته‌ای شدن را برای خود محفوظ بداند. ترس از زرادخانه‌های در حال رشد کره شمالی و این واقعیت که کره جنوبی، تایوان و ژاپن در مدت کوتاهی قادرند به سلاح هسته‌ای دست یابند، سبب شده که آسیای شرقی به منطقه‌ای پر التهاب بدل شود. اما این تنها منطقه‌ای نیست که درباره تحولات هسته‌ای آن نگرانی وجود دارد، خاورمیانه منطقه دیگری است که ظرفیت تولد بحران را دارد. صحبت‌های رجب طیب اردوغان و رهبران عربستان و تمایل آنان به برنامه‌هایی هسته‌ای از جمله نگرانی‌ها درباره خاورمیانه است. مخالفت‌های عربستان و اسرائیل برای پیوستن مجدد ایالات متحده به برجام نیز نگرانی دیگری است. جهان امیدوار است که دیپلماسی ایالات متحده از خطرات بالقوه‌ای که در این باب وجود دارد، ممانعت کند و از آنجا که جو بایدن همواره از طرفداران کنترل تسلیحات بوده، از ترس ناشی از اشاعه هسته‌ای بکاهد.

منبع: دنیای اقتصاد