پریسا هاشمی| برودت هوا شرایط حمل‌ونقل ایران را به بحران کشاند. حالا نه‌تنها پروازها بلکه حمل‌ونقل ریلی و قطارها هم با مشکل روبه‌رو شده‌اند. انگار هشدارهای کارشناسان هم مثل همیشه افاقه نکرده و گوش مسئولان به این آژیرهای خطر بدهکار نبوده است. سیدابوالفضل بهره‌دار، رئیس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران علت بخش بزرگی از این بحران را نداشتن تخصص وعدم آشنایی مدیران با حمل‌ونقل و سپری شدن عمر مفید صنعتی حمل‌ونقل ریلی ایران می‌داند. یکی از مدیران سابق راهآهن که تمایلی به بردن نامش نداشت نیز اعلام کرد که استفاده از تمام ظرفیت‌ها باعث شده ذخیره‌ای برای مواقع بحرانی نداشته باشیم. روز 22 دی‌ماه قطار قم - مشهد با بیش از 400 مسافر از ایستگاه راهآهن قم به سمت مشهد حرکت کرد اما در 40کیلومتری مقصد متوقف شد و بالاخره پس از 12 ساعت توقف توانست به ایستگاه مشهد برسد. علت این توقف 12 ساعته یخ زدن ترمزهای قطار اعلام شد. معراجی‌فر، مدیر روابط عمومی راهآهن خراسان در این‌باره گفت: «سیستم گرمایش قطار قم- مشهد هنگام توقف قطار کار می‌کرده است، اما واگن‌ها برای اقلیم سردسیر مناسب نبوده که همین موضوع موجب نارضایتی مسافران شده است.»
این اولین حادثه امسال به‌دلیل سرما نبود بلکه قطار مسافربری مسیر تهران - شیراز نیز سه‌شنبه 20 دی‌ماه 1401 به‌دلیل نقص فنی و بارش شدید برف روی ریل متوقف شد. این قطار حدود 300 مسافر داشت. لکوموتیو دیگری برای امداد به منطقه اعزام شد تا به‌جای لکوموتیو خراب مسافران را به ایستگاه آباده و از آنجا به شیراز منتقل کند. این برودت هوا همچنان ادامه دارد و هواشناسی درباره اختلال تردد ناوگان ریلی، هوایی و زمینی در روزهای آینده هشدار سطح نارنجی جدیدی داده است. شاید توقف‌های ناخواسته پی‌درپی باعث شد که شرکت راهآهن اعلام کرد: «به‌منظور رعایت ایمنی و به‌دلیل تداوم افزایش شدید برودت هوا، تعدادی از قطارهای محور تهران- مشهد و بالعکس حذف شدند.»
سوانح ریلی به دلیل مدیرانی که تخصص ندارند
سیدابوالفضل بهره‌دار، رئیس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران و نایب‌رئیس کانون دانش، صنعت، بازار حمل‌ونقل در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره شرایط کنونی حمل‌ونقل ریلی در کشور تأکید کرد: «حوزه حمل‌ونقل ریلی یک امر بسیار مهم و حیاتی است که به‌رغم قوانین اسناد رسمی مبنی بر توجه ویژه به این بخش، مغفول مانده است. وقتی اصل موضوع با مشکل مواجه است طبیعتاً مشکلات بعدی به آن اضافه می‌شود.»
او با اشاره به اینکه مدیریت اما می‌تواند تأثیر بسزایی در این شرایط داشته باشد، افزود: «فعلاً این مشکل برقرار است. آنچه گریبان‌گیر ماست، مسئله مدیریت در حمل‌ونقل ریلی است. در حال حاضر به‌جای جبران عقب‌ماندگی‌ها، بر آنها انباشت شده است. در زمینه مدیریت راهآهن عقبگردهایی هم داشته‌ایم و وقتی مدیریت حوزه تخصصی نباشد و مدیران با حمل‌ونقل آشنایی نداشته باشند طبیعتاً این مشکلات، مضاعف و چندبرابر می‌شود. مدیریت باید درست شود تا مشکلات و نیازهای سازمان را برطرف کند.»
رئیس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران با اشاره به اینکه مدیریت حوزه حمل‌ونقل باید تعامل خوبی با سازمان و ارگان‌های دیگر داشته باشد، گفت: «هماهنگی بین‌استانی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و مدیریت حمل‌ونقل باید در این حوزه تعامل خوبی داشته باشد. باید مدیریت هوشمند بر راهآهن حاکم شود تا به‌دلیل نبود دانش و تخصص در این حوزه از حالت بلاتکلیفی در مدیریت خارج شویم و به شرایط متعادلی برسیم.»
او افزود: « حوزه حمل‌ونقل اهمیت و نقش مهمی در زیربنا و تأسیسات اقتصادی، امنیتی و فرهنگی کشور دارد و باید موردتوجه ویژه دولت و مجلس قرار گیرد. رهبری تأکید کردند «باید به حوزه حمل‌ونقل به‌صورت اساسی رسیدگی شود»، اما این مهم روی زمین مانده و توجه ویژه‌ای به آن نشده است. حتی در این حوزه بخش خصوصی حضور پررنگی ندارد چون نقشه راه مشخص و روشنی برای آن ترسیم نشده است. در این شرایط، بخش خصوصی، دولت و مردم ضرر می‌کنند.»
نایب‌رئیس کانون دانش، صنعت، بازار حمل‌ونقل با اشاره به بهسازی و بازسازی بخش حمل‌ونقل ریلی افزود: «متأسفانه حوزه حمل‌ونقل ریلی از دوره تعمیر و نگهداری عقب مانده است و طبیعتاً مشکلات بعدی را هم فراهم می‌کند. از سوی دیگر عمر مفید صنعتی قطارها هم به پایان رسیده و نیازمند بازنگری اساسی است. در حمل‌ونقل باید به لحاظ امور زیربنایی، تقویت اعتبارات داخلی، استفاده از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی اقدام عاجل و اساسی صورت گیرد؛ در غیر این‌صورت انباشتی از مشکلات را پیش رو خواهیم داشت. یکی از مشکلات حال حاضر مدیریت در جذب سرمایه‌های داخلی است چون تعرفه در بخش بار و مسافربری غیرکارشناسی است و حق دسترسی بین جاده و ریل نامتعادل است. حدود 4 تا 5 بخش جاده است اما در راهآهن این عدد چند برابر است. به‌رغم اینکه ایمنی در راهآهن چندین برابر جاده، و سوخت در راهآهن تقریباً یک‌ششم جاده است اما تسهیلات و امکانات از بخش ریلی دریغ شده است.»
او با تأکید بر اینکه مدیریت در راهآهن، مدیریت خارج از سازمان نیست، گفت: «مدیریت در راهآهن لطف نیست بلکه جاذبه‌های مدیریتی آن به تخصص و آشنایی مدیر به حوزه است و باید برای کارکنان مشروعیت داشته باشد. سوانح یک‌سال اخیر بسیار قابل‌توجه است و این به‌دلیل نوع نگاه مدیریت در سازمان است. بخشی از سوانح مدیریتی است چراکه هماهنگی بین‌بخشی و استفاده از ظرفیت‌های درون‌سازمانی علل این سوانح را بهبود می‌بخشد. به‌نظر می‌رسد یک تغییر اساسی در حوزه مدیریت راهآهن باید اتفاق بیفتد. البته بخشی از این سوانح هم به شبکه ریلی برمی‌گردد که باید آن را ترمیم کرد. هزینه‌های لازم برای بهسازی و بازسازی خطوط باید صورت گیرد. مدیریت باید با همه بخش‌های سازمان ارتباط داشته باشد و بدنه سازمان بتواند با مدیریت همفکری کند اما به‌وضوح می‌بینیم که این اتفاق نیفتاده است. عمدتاً مدیریت حمل‌ونقل ریلی پشت درهای بسته و بدون حضور کارشناسان انجام می‌شود و از ظرفیت‌ها استفاده نشده است.»
بهره‌دار با بیان اینکه طبق قانون برنامه پنج‌ساله دولت باید حوزه ریلی رشد قابل‌توجهی در حمل بار داشته باشد، افزود: «در حال حاضر حمل بار در لایه‌های مختلف را داریم ولی هماهنگی با گمرک، بنگاه‌ها و مراکز بارگیر و تخلیه باید تقویت شود. وقتی صاحب کالا می‌بیند با راهآهن 11 روز طول می‌کشد که بارش به مقصد برسد به راه جاده‌ای رو می‌کند که باعث افزایش تصادفات می‌شود. این در حالی است که حدود هفت‌درصد از تولید ناخالص داخلی صرف هزینه‌های تصادفات داخلی می‌شود. یکی از گره‌های این موضوع هم مدیریت است که باید در راهآهن این موضوع را حل کند.»
او با اشاره به لزوم ایمن‌سازی و سرعت‌بخشی در راهآهن، بیان کرد: «سرعت بازرگانی قطارهای کشور بسیار پایین و فاجعه است. سرعت بازرگانی در کشور حدود چهار کیلومتر در ساعت است. درحالی‌که سرعت در کشورهای منطقه 10 تا 12 کیلومتر در ساعت است. این نیازمند مدیریت است و با همین شرایط و امکانات موجود قابل‌حل است. حمل بار به‌شدت در طول یک‌سال عقب افتاده است. در حوزه ترانزیت هم عقب‌افتادگی‌های بسیاری وجود دارد.»
رئیس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران گفت: «متأسفانه به‌دلیل نگاه مدیریت کنونی و مشکلاتی که وجود دارد آبستن حوادث هستیم. ما باید از سانحه پیشگیری کنیم اما این به مدیریت راهآهن بستگی دارد. به‌هرحال حمل‌ونقل ریلی در یک‌سال‌و‌نیم گذشته در حوزه بار به‌شدت آسیب دیده است.»
ذخیره‌ای برای مواقع بحران وجود ندارد
یکی از مدیران سابق راهآهن که نخواست نامش در گزارش آورده شود، درباره حوادث اخیر در حمل‌ونقل ریلی به هم‌میهن گفت: «شرایط ناوگان حمل‌ونقل ریلی مناسب نیست و سالی 11 تا 11.5 ماه به میانگین عمر این ناوگان اضافه می‌شود. در حقیقت ناوگان پیری داریم که باید طی سال‌های گذشته بازسازی و جایگزین می‌شد که متأسفانه این اتفاق رخ نداده است.» او با اشاره به برودت غیراستاندارد که در برخی استان‌های ایران رخ داده و باعث توقف قطارها شده است، افزود: «در بسیاری از کشورها حمل‌ونقل در این هوا دچار توقف می‌شود. دو سه اتفاق باعث توقف قطار می‌شود: 1) یخ‌زدگی سوزن: این سوزن‌ها گرم‌کن دارد و اگر خوب نگهداری شود قاعدتاً نباید یخ‌زدگی سوزن اتفاق بیفتد. در برخی موارد هم از این گرم‌کن‌ها استفاده شد و قطارها به مقصد رسیدند. 2) جمع شدن رطوبت در سیلندرهای واگن‌ها: این موضوع باعث یخ زدن سیلندرها در دمای پایین هوا می‌شود و برای پیشگیری از آن به سرمایه‌گذاری هنگفتی نیاز است و راه‌حل ارزان‌قیمتی ندارد. اگر ناوگان نوسازی شده بود این اتفاق رخ نمی‌داد. 3) داشتن سیستم آمادگی برای بحران: ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل ریلی محدود است و ذخیره‌ای برای دوران بحران نداریم. اگر تعداد کافی لکوموتیوهای امداد در ایستگاه‌ها و مولد برق به مقدار کافی در مسیر وجود داشت، بحران آسیب کمتری به مسافران، بارها و ناوگان وارد می‌کرد. اگر این مولد برق در مسیر وجود داشت تا زمان حل مشکل، واگن‌ها گرمایش و نور داشتند. سیستم ذخیره‌ای برای بحران‌ها نداریم. این ذخیره هم نیاز به مدیریت دقیق‌تر و تجهیزات بیشتر دارد. وقتی ناوگان با حداکثر ظرفیت در حال فعالیت است، یا واگن‌های از رده خارج زیاد است، به‌محض احتیاج به امداد هیچ ذخیره‌ای وجود ندارد. در گذشته امداد وجود داشت اما در حال حاضر ذخیره‌ها یا کم است یا موجود نیست و این کمبود یا نبود ذخیره در زمان بحران خود را نشان می‌دهد.»
این مدیر سابق راهآهن تأکید کرد: «در حال فاصله گرفتن از شرایط ایده‌آل که هیچ، از شرایط خوب و استاندارد هستیم. نه اینکه تدبیر نشده بلکه امکانات موجود هم از رده خارج شده است. حدود 20 قطار ترنست داشتیم که در 25 سال اخیر خریداری شده و بدون نیاز به لکوموتیو حرکت می‌کردند اما این 20 قطار کلاً از رده خارج شده و مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرند. این، بی‌تدبیری کامل است. ناوگان جدید هم اضافه نشده و قریب به 2500 واگن نو برای تکمیل بخش مسافری حمل‌ونقل ریلی نیاز است. 150 لکوموتیوی که بین سال‌های 76 تا 80 خریداری شد تنها لکوموتیوهای نویی است که به سیستم حمل‌ونقل ریلی اضافه شده است و در بیش از 20 سال گذشته واگنی خریداری نشده است.» او گفت: «بخشی از دلیل نخریدن واگن‌های جدید شعارهای پوپولیستی است که هر نوع تجهیز ناوگان حمل‌ونقل ریلی را متوقف می‌کند. درصورتی‌که برای تأمین ناوگان نمی‌توانیم به شرایط داخل نگاه کنیم و فقط 10 تا 15 درصد آن را می‌توانیم از تولید داخل تأمین کنیم؛ مابقی آن را باید از دیگر کشورها بخریم.»
سرما و تعطیلی و توقف سرویس‌های حمل‌ونقل
هواشناسی درباره اختلال تردد ناوگان ریلی، هوایی و زمینی در روزهای آینده هشدار داده است. این سازمان با صدور هشدار سطح نارنجی جدید نسبت به شروع مجدد بارش‌ها و وقوع حداقل هفت مخاطره جوی در برخی استان‌های غربی و مرکزی اطلاع‌رسانی کرد: «امروز (شنبه) در استان‌های ایلام، جنوب کهگیلویه و بویراحمد، شمال‌غرب فارس، شرق خوزستان، بوشهر و جنوب کرمانشاه با مخاطراتی نظیر بارش برف یا باران، در مناطق گرمسیر توأم با رعدوبرق، وزش باد شدید موقت و کاهش نسبی دما مواجه هستیم.» در پی همین برودت هوا علیرضا عباس‌زاده، سخنگوی ستاد مدیریت مصرف انرژی در خراسان جنوبی اعلام کرد: «بنا به پیشنهاد شرکت گاز استان و تصویب کارگروه استانی مدیریت مصرف انرژی و موافقت استاندار خراسان جنوبی، ادارات، دستگاه‌های اجرایی و مراکز آموزشی در روزهای 24 و 25 دی‌ماه تعطیل است».
تهران هم از این تعطیلی‌ها بی‌نصیب نماند و بخشی از استان تهران هم تعطیل شد. قدرت‌الله شفیقی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی استاندار تهران در این‌باره گفت: «ادارات، دانشگاه‌ها و مدارس استان تهران روز شنبه تعطیل است. تمام ادارات، نهادها و سازمان‌های اجرایی استان تهران با هدف مدیریت مصرف گاز شنبه 24 دی 1401 تعطیل است. مدارس و دانشگاه‌ها به‌جز امتحانات نهایی پایه دوازدهم نیز تعطیل است. تمامی دستگاه‌ها از لحظه دریافت خبر موظف هستند وسایل گرمایشی گازسوز خود را خاموش کنند. شعب بانک‌ها در سراسر استان تهران از ساعت 9 الی 13 فعال هستند. مراکز ستادی بانک‌ها نیز به‌جز مراکزی که خدمات غیرحضوری و آنلاین را پشتیبانی می‌کنند، تعطیل است. تعطیلی دستگاه‌های اجرایی و ادارات، صرفاً به جهت تأمین رفاه عموم مردم به‌ویژه استان‌های شمالی اتخاذ شده است. مراکز امدادی، عملیاتی، دستگاه‌های خدمات‌رسان و حوزه‌های بهداشتی و درمانی از اجرای این طرح مستثنی هستند و همچنان به ارائه خدمات ادامه می‌دهند.»
منبع: هم میهن