عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی در برنامه‌ای تلویزیونی اعلام کرده است که ابر‌تورم را کنترل کرده‌ایم. این در حالی است که جامعه با نوسانات شدید قیمت‌ها در سال جاری مواجه بوده و نرخ اقلام خوراکی افزایشی چند‌باره داشته است. نرخ تورم هدف‌گذاری‌شده توسط بانک مرکزی که عدد 22 درصد بوده نیز امسال محقق نشده است. پس چگونه ابر‌تورم کنترل شده است؟ کارشناسان اقتصادی بر این باورند که اقتصاد ایران پشت پیچ تورم مانده است. از آنجا که تعریف مشترکی از ابرتورم وجود ندارد، کارشناسان نظرات متفاوتی درباره اینکه آیا خطر ابرتورم را پشت‌سر گذاشته‌ایم یا نه ارائه می‌‎دهند اما همه بر این باورند که ریشه بخشی از مشکلات در خارج از مرزهاست که باید برای آن فکری اساسی کرد.

کنترل ابرتورم ساده نیست

محمد‌مهدی بهکیش ،عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
مسئله ابرتورم بستگی به تعریفی دارد که از آن ارائه می‌شود. تا جایی که من می‌دانم تعریف روشنی از ابرتورم در جامعه‌ای مثل ما وجود ندارد. در اروپا و آمریکا و کشورهای با یک یا دو درصد تورم، ارقامی مشابه کشور ما ابرتورم به حساب می‌آید اما در ایران چنین تعریفی وجود ندارد. البته در ایران تورم بالایی داریم و منکر این مسئله نیستم. اعتقاد دارم تورم یک مسئله پولی است اما این مسئله پولی در شرایط پیچیده‌‌ای که ما هستیم و با توجه به حجم نقدینگی‌ای که ما داریم، تعریف ساده‌ای ندارد. رئیس بانک مرکزی در سخنانش به عوامل دیگری مثل شوک عرضه اشاره می‌کند. شوک عرضه ناشی از شرایط سیاسی است. وقتی به تعبیر همتی حتی برای خرید واکسن نمی‎توان پول جابه‌جا کرد، معلوم است که برای واردات کالاهای دیگر حتی اگر پول داشته باشیم، مشکل بسیار زیاد است. به‌خصوص که تسعیر هر ارز به ارز مورد نیاز ما از مسیر دلار می‌گذرد و این کار را بسیار پیچیده‌تر کرده است. طبیعی است که چون اقتصاد ما بسیار نفتی بوده، بخش عمده‌ای از واردات ما متکی بر نفت است. حالا که شاید 10 درصد شرایط عادی، نفت صادر می‌شود و پول آن نیز منتقل نمی‌شود، ما شوک‌های عرضه بسیار شدیدی خواهیم داشت. این شوک‌ها تنها از شرایط عادی داخلی منتج نمی‌شود. در این شرایط پیچیده‌ که بخشی از آن داخلی و ناشی از سیاست‌گذاری نادرست است و بخشی دیگر از شرایط خارجی است و بنابراین مسائل داخلی و خارجی نیز به هم مرتبط هستند، نمی‌توان شرایط بین‌المللی حاکم را از شرایط اقتصادی و سیاسی داخلی جدا کرد. پدیده‌ای از مجموعه عوامل داخلی و خارجی به وجود آمده است که بسیاری از اینها تحت کنترل دولت هم نیست. نمی‌خواهم بگویم دولت تقصیری ندارد اما همه سیاست‌گذاران در شرایطی کار می‌کنند که این شرایط از یک‌سو قابل کنترل دقیق نیست اما از سوی دیگر نمی‌دانم سیاست‌مداران چگونه در شرایطی که می‌دانند نمی‌توانند به‌درستی سیاست‌گذاری کنند، تصمیم می‌گیرند. همیشه گفته‌ام که ما تا شرایط بین‌المللی را سامان ندهیم، بسیاری از مشکلات داخل را هم نمی‌توانیم به‌درستی حل کنیم. این شرایط به نظر من نحوه نگاه متفاوت به مدیریت اقتصاد کشور را می‌خواهد. ما باید یادمان باشد که در قرن 19 زندگی نمی‌کنیم. در قرن 21 هیچ کشوری به تنهایی بدون ارتباط راحت با کشورهای دیگر نمی‌تواند زندگی مناسب داشته باشد. قطعا اشتغال و درآمد هم نمی‌توان ایجاد کرد. ما مقداری از درک شرایط موجود دور شده‌ایم. امروز هیچ کشوری وجود ندارد که همه نیازهایش را حتی اگر از نظر فنی بتواند، خودش تأمین کند. ابر‌تورم هم یکی از متغیرهای اقتصادی است که به دلیل مجموعه شرایط حاکم بر ما شده است و کنترلش به این سادگی نیست. البته می‌شود رکود بیشتری به اقتصاد تحمیل کرد و تورم را کاهش داد ولی باید بدانیم که با سیاست‌های خیلی کوتاه‌مدت و موضعی، مسائل ساختاری کشور را نمی‌توان حل کرد.

تورم هدف‌گذاری‌شده و ابرتورم محقق نمی‌شود
هادی حق‌شناس، کارشناس اقتصادی
چند شاخص نشان‌دهنده این است که به احتمال قریب به یقین، تورم پایان سال جاری حداکثر همان 30 درصد باشد. البته تورم هدف‌گذاری‌شده 20 تا 22 درصد بانک مرکزی تحقق نمی‌یابد؛ اما ابر‌تورم هم تحقق نمی‌یابد. ابر‌تورم در اقتصاد به مفهوم تورم سه‌رقمی است. یقینا هیچ‌گاه اقتصاد ایران در سال‌های بعد از انقلاب دچار ابر‌تورم نشده و امسال نیز نخواهد شد. تورم ماهانه کشور در مهرماه هفت درصد بود و تورم ماهانه در آبان 1.8 درصد کمتر شد. علت اینکه تورم مهر‌ماه بیشتر بود و تورم آبان نیز از منظر نقطه به نقطه افزایش یافت و به 46.2 درصد رسید، عمدتا به تغییر قیمت محصولات خوراکی بازمی‌گشت، وگرنه در بخش محصولات غیر‌خوراکی یا کالاهای با‌دوام مثل خودرو یا مسکن یا اقلامی از این دست، در بازار نه‌تنها به ثبات رسیدیم، بلکه سیر اگر کاهشی نباشد افزایشی هم نیست. بنابراین با توجه به تورم‌های نقطه به نقطه، ماهانه و میانگین پیش‌بینی می‌شود در پایان سال تورم بیش از 30 درصد نداشته باشیم. در کنار این باید دو موضوع دیگر را اضافه کرد. این انتظار شکل گرفته است که ماه‌‎های پایانی کرونا را می‌گذرانیم یا به احتمال زیاد امید به دسترسی به واکسن افزایش یافته است. هرچه بیشتر زندگی مردم به روال عادی بازگردد، یعنی از این محدودیت‌های شدید کرونایی خارج شویم و کسب‌وکارها به رونق برسد، در کاهش تورم اثرگذار است. اول بهمن رئیس‌جمهور منتخب آمریکا مستقر می‌‎شود و دو ماه تا پایان سال می‌ماند. در این دو ماه، اگر تحریم‌ها لغو شود، این هم اثر مثبتی بر کاهش میزان تورم دارد. بنابراین تا پایان سال دچار ابرتورم نمی‌شویم. برای بحث درباره ابرتورم باید به سه شاخص تورم ماهانه، میانگین و نقطه به نقطه و هم دو تکانه‌ای که اقتصاد ایران را به چنین نقطه‌ای رسانده است، توجه کنیم. علائم آن دو تکانه نشان می‌دهد که شاید در آینده این شرایط را نداشته باشیم. با حذف دو تکانه تحریم و کرونا یا کمرنگ‌شدن آن در اقتصاد ایران، اثرگذاری این دو عامل روی کسری بودجه کاهش می‌یابد. گفته می‌شود امسال نزدیک به 200 هزار میلیارد تومان کسری بودجه داشته باشیم یا سال آینده مشابه چنین عددی کسری بودجه وجود داشته باشد. اگر سال آینده فقط و فقط 10 میلیارد دلار صادرات نفت و فراورده‌های نفتی داشته باشیم، با قیمت ارز نیمایی کسری بودجه جبران می‌شود. البته اگر این دو تکانه حذف نشود، وضعیت سال جاری را در سال آینده هم خواهیم داشت. آثار تحریم و کرونا تقریبا در اقتصاد ایران تخلیه شده است.

سایه ابر‌تورم از اقتصاد ایران دور نیست
محمد‌رضا عبداللهی، پژوهشگر اقتصادی
برای بررسی اظهارات رئیس کل بانک مرکزی باید مسئله عملکرد کل‌های پولی در سال 99 را بررسی کنیم. بانک مرکزی ابتدای امسال نرخ هدف 22 درصد را برای تورم در نظر گرفت که به احتمال زیاد محقق نمی‌شود؛ زیرا در حال حاضر نرخ تورم نقطه به نقطه بیشتر از عددی است که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است. هدف‌گذاری نرخ تورم در همه جای دنیا معمول است و این اقدام از سوی بانک مرکزی را به فال نیک می‌گیریم؛ اما سیاست‌گذاری هم باید به نحوی باشد که هدف تعیین‌شده محقق شود.
ابر‌تورم از کانال رشد بی‌حساب‌و‌کتاب کسری بودجه دولت و پولی‌شدن آن خیلی سریع در هر دولتی رخ می‌دهد. کسری بودجه امسال دولت بر اساس برخی برآوردها، تا صد هزار میلیارد تومان هم می‌رسد. برآوردهای اولیه کسری بودجه 1400 هم نشان می‌دهد که 150 هزار میلیارد تومان کسری بودجه داریم. این رقم باعث حدود 30 درصد افزایش پایه پولی می‌شود و با فرض ثابت نگه‌داشتن ضریب فزاینده نقدینگی و رشد کم اقتصادی در سال بعد، تورمی مازاد بر تورم اقتصاد ایجاد خواهد شد. بنابراین تحقق تورم‌های بالای 50 درصد که اصطلاح ابر‌تورم برای آن اطلاق می‌شود، با توجه به کسری بودجه سال آینده، چیز دور‌دستی برای ایران نیست. عملکرد شش یا هفت‌ماهه اول اقتصاد ایران روی متغیرهای پولی اقتصاد نشان می‌دهد که پایه پولی و نقدینگی رشد درخور توجهی داشته‌اند. برای مثال، رشد پول که از پاییز 98 آغاز شده بود، در 99 شدت گرفت و در بازه یک‌ساله شهریور 99 نسبت به مدت مشابه 98، نقدینگی 36 درصد و رشد پایه پولی 80 رصد رشد یافت که نشانه افزایش شایان توجه انتظارات تورمی و نرخ بهره حقیقی است. مسئله دیگر این است که صرف‌نظر از میزان رشد نقدینگی و پایه پولی، رشد پول و افزایش سهم نقدینگی در یک سال گذشته قدرت تورم‌زایی نقدینگی را به‌شدت افزایش داده است. بر اساس برخی تحلیل‌ها، با توجه به وضعیت سیاست خارجی کشور و تعدیل انتظارات تورمی ناشی از آن، می‌توان امید داشت که افزایش درخورتوجه قیمت‌ها را نداشته باشیم و خطر تورم از اقتصاد ایران دور شده باشد؛ اما به نظر می‌آید این بیشتر یک خوش‌بینی نسبت به وضعیت تورم است. مطمئنا اکثر اقتصاددان‌ها بر این توافق دارند که تا زمانی که رشد کل‌های پولی کنترل نشود، عبور از پیچ تورم را نمی‌توان پذیرفت. رشد کل‌های پولی افزایش درخورتوجهی در سال 99 داشته است و با توجه به کسری بودجه فعلی و بودجه 1400، همچنان ابر‌تورم خطر بسیار نزدیک به اقتصاد ایران می‌تواند باشد.

تورم سال آینده به تصویب بودجه بستگی دارد
علی قنبری، کارشناس اقتصادی
حرف رئیس‌کل بانک مرکزی درباره گذر از پیک تورم را باور نمی‌کنم. کالاهای اساسی به‌طرز سرسام‌آوری افزایش قیمت داشته و نرخ تورم بالای 50 درصد است. به همین راحتی نمی‌شود گفت که قیمت‌ها دیگر افزایش نمی‌یابد و از ابر‌تورم گذشته‌ایم. قیمت کالاها فقط به مسائل اقتصادی بستگی ندارد و به مسائل سیاسی، حوادث کشور و تحرکات اطراف هم بستگی دارد. همه‌چیز بستگی به شرایط آینده، ثبات اقتصادی و نوسانات اقتصادی دارد. هدف‌گذاری بانک مرکزی این بود که تورم امسال حدود 22 درصد باشد اما فکر می‌کنم تورم سال 99 بالاتر از 40 درصد است و در واقع درگیر ابرتورم هستیم و در شرایط ابرتورمی به سر می‌‎بریم. تورم‌‎های سه‌رقمی در اقتصاد تورم‌های حاد نامیده می‌شود و وضعیت شکنندگی اقتصاد را در پی خواهد داشت. با توجه به بودجه‌ای که برای سال آینده پیش‌بینی شده است، نرخ تورم سال آینده خیلی بیشتر هم خواهد شد و به حدود 50 درصد خواهد رسید. اگر ما به برجام برگردیم و آمریکا نسبت به محدودیت‌هایی که ایجاد کرده است، کوتاه بیاید ممکن است تورم 1400 در محدوده 20 تا 22 درصد قرار گیرد اما بعضی افراد به دنبال وخیم‌تر‌شدن اوضاع ما در منطقه هستند و می‌خواهند رابطه با آمریکا را به هم بزنند و به برجام باز نگردند. اگر آنها به هدفشان برسند، به سمت ابرتورم حرکت می‌کنیم. ضمن آنکه وضعیت تورم به بودجه نیز بستگی دارد. بودجه هنوز تصویب نشده است. باید در مجلس چکش بخورد و با توجه به واقعیت‌های کشور بودجه بسته شود. با این میزانی که نرخ دلار را در بودجه دیده‌اند، نرخ هر بشکه و میزان فروش دو میلیون و 300 هزار بشکه‌ای در روز برای نفت و میعانات نفتی دیده‌اند؛ فروش اوراق مشارکت و صکوک پیش‌بینی کرده‌اند، فکر می‌کنم اگر با این فضا بدون تغییرات بودجه ببندند، سال آینده تورم بالای 50 درصد خواهد بود. متأسفانه مجلس هم خیلی کار کارشناسی نمی‌کند و فقط شعار می‌دهد. احتمال این وجود دارد که مجلس برای اینکه بگوید کاری کرده است، بودجه را رد کند. خیلی به مجلس امیدوار نیستم. اگر مجلس بودجه را رد کند، ممکن است یک‌دوازدهم تصویبش کند؛ زیرا احتمال می‌‎دهند رئیس‌جمهور بعدی از خودشان باشد. این شکل از بودجه‌نویسی نیز روی تورم تأثیر دارد زیرا باید دید چه اقلامی در بودجه می‌بینند. مالیات، هزینه نفت و... چقدر است و نرخ دلار چگونه خواهد بود. وقتی وضعیت بودجه معلوم شود، اوضاع تورم هم روشن خواهد شد اما ما از پیچ تورم عبور نکرده‌ایم.  

منبع: شرق