سعیده سادات فهری/ به‌دنبال سخنان وزیر خارجه آلمان مبنی‌بر اینکه توافق برجام کافی نیست و باید با تهران بر سر مسائل دیگری از جمله مساله موشکی و نقش منطقه‌ای ایران به توافق جدیدی دست یافت، وزرای خارجه تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای که پس از نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام صادر شد، بر بازگشت تهران و واشنگتن به تعهدات کامل خود ذیل توافق هسته‌ای تاکید کردند؛ موضوعی که به‌زعم عده‌ای عقب‌نشینی از موضع هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان تلقی شد. «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی به بررسی موضع اخیر اروپا درباره برجام پرداخته است.
درحالی‌که هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان روز جمعه 14 آذر ماه با طرح این ادعا که توافق 2015 ایران دیگر کافی نیست، خواستار رسیدن به توافق هسته‌ای جدید و جامع‌تری شده بود که به مساله موشک‌های بالستیک ایران نیز رسیدگی کند، اخیرا و با نزدیک شدن به ورود جو بایدن به کاخ سفید ظاهرا کشورهای اروپایی با هدف «بازگشت برجام به شرایط اولیه»، از پیش‌شرط‌هایی که گذاشته بودند عقب‌نشینی کرده‌اند. در این خصوص دو نشریه انگلیسی فایننشال تایمز و گاردین روز سه‌شنبه دوم دی ماه در گزارش‌هایی با اشاره به تاکید وزرای خارجه برجام بر حفظ توافق از عقب‌نشینی تروئیکای اروپایی از پیش‌شرط‌های برجامی خبر دادند. فایننشال‌تایمز نوشت که طرف‌های اروپایی برجام از اصرار خود برای گسترش این توافق به موضوعات سیاست‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران دست کشیده‌اند و اولویت کنونی‌شان احیای توافق است. گاردین نیز در گزارشی مطرح کرد کشورهای اروپایی بر این باورند که برای احیای توافق هسته‌ای پیش‌شرط جدیدی قائل نشوند. پیش‌تر و در نشست غیررسمی و مجازی روز دوشنبه اول دی ماه وزرای‌خارجه 1+4، طرفین بر ضرورت حفظ توافق هسته‌ای و بازگشت بی‌قیدوشرط آمریکا به برجام تاکید کردند.
این درحالی است که مقامات کشورمان بارها تاکید کرده‌اند که درباره توافقی که پیش از این بر سر آن مذاکره کرده‌ایم، مذاکره نخواهیم کرد. درواقع قدرت‌های اروپایی از پیشنهاد جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا درخصوص بازگشت ایالات‌متحده به توافق هسته‌ای با ایران به شکل فعلی، پشتیبانی کرده و درحال‌حاضر از اصرار بحث‌برانگیز خود برای گسترش این توافق به موضوعات سیاست‌های منطقه‌ای و موشکی ایران دست کشیده‌اند که به نوعی عقب‌نشینی از مواضع اخیر هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان قلمداد می‌شود.
به گزارش «ایسنا» روزنامه گاردین در این باره در گزارشی نوشت: «وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا موافقت کرده‌اند که پیش‌شرط‌های جدیدی برای احیای توافق هسته‌ای ایران قائل نشوند و بر این باورند که تهران و واشنگتن باید بتوانند به پایبندی کامل به توافق بازگردند؛ بدون اینکه در این مرحله نیاز باشد تمدید یا تقویت توافق را بپذیرند.»
بروکسل همراستا با واشنگتن پیش می‌رود
دکتر رحمن قهرمان‌پور، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در پاسخ به سوال روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره مواضع اخیر کشورهای اروپایی درباره برجام که برخی آن را عقب‌نشینی از مواضع پیشین‌شان تحلیل می‌کنند گفت: «من مواضع اخیر اروپایی‌ها را عقب‌نشینی تلقی نمی‌کنم بلکه معتقد هستم صحبت‌های ماس موضع رسمی اتحادیه اروپا نبود که بخواهیم اقدامات بعدی اروپا را عقب‌نشینی از آن مواضع قلمداد کنیم.»
وی با اشاره به اینکه از قدیم فرانسه خواهان موضع‌گیری تند در قبال ایران بود و اخیرا آلمان به این موضع‌گیری نزدیک شده ادامه داد: «البته این موضع برلین کمی غیرمنتظره بود. زیرا طی دو سال گذشته اروپایی‌ها همواره تاکید داشتند که نخست باید برجام حفظ شود و بعد در مورد مساله موشکی مذاکره شود. بنابراین صحبت‌های اخیر هایکو ماس به نوعی عدول از این مواضع اروپا محسوب می‌شود. هرچند وزیرخارجه آلمان بعدتر گفت که از حرف‌های وی سوءبرداشت شده است.»
این کارشناس با تاکید بر این موضوع که اروپا نگران موضع بایدن درمورد بازگشت بدون پیش‌شرط به برجام بوده و هست، افزود: «زیرا اروپایی‌ها بر این باور هستند که اگر بعد از بازگشت آمریکا به برجام، گفت‌وگوهای منطقه‌ای با حضور اعضای قبلی 1+5 یعنی اتحادیه اروپا، چین، روسیه، آمریکا و ایران شکل بگیرد از نفوذ و تاثیرگذاری این اتحادیه در سیاست منطقه‌ای‌اش در خاورمیانه کاسته می‌شود. بنابراین این حرف ماس احتمالا ناشی از این نگرانی بوده است. درواقع شاید اروپا نمی‌خواست این موضع‌گیری اعلام شود اما ماس که به داشتن صراحت لهجه معروف است این ادعاها را مطرح کرد.» قهرمان‌پور تاکید کرد که این موضع‌گیری نشان می‌دهد که در اروپا نگرانی جدی درخصوص کاهش نقش آنها در خاورمیانه وجود دارد.
این کارشناس با بیان اینکه جو بایدن اعلام کرده برنامه‌اش در قبال برنامه هسته‌ای، بازگشت بدون پیش‌شرط به برجام از سوی ایران و آمریکا و سپس فراهم کردن زمینه برای مذاکره درباره سایر موضوعات از جمله مسائل منطقه‌ای و موشکی است گفت: «درحال‌حاضر موضع اروپا نیز همراستا با موضع آمریکا درخصوص برجام و سپس گفت‌وگو در رابطه با مسائل دیگر است و صحبت‌های ماس را نمی‌توان موضع قطعی بروکسل تلقی کرد.»
اروپا عقب‌نشینی نکرده است
از سوی دیگر سیدرضا میرطاهر، کارشناس مسائل بین‌الملل در رابطه با عقب‌نشینی اروپا از مواضعش در قبال گفت‌وگوهای فرابرجامی گفت: «جمع‌بندی اروپا این است که فعلا از تحریک ایران و تشدید فضا در رابطه با برجام خودداری کنند، اما این عقب‌نشینی به معنی تغییر مواضع قبلی آنها یعنی اعمال تغییراتی در برجام و نیز بحث درباره مسائل موشکی و منطقه‌ای مرتبط با ایران نیست.»
سیدرضا میرطاهر در گفت‌وگو با «ایسنا» با اشاره به مذاکرات وزیران‌خارجه ایران و 1+4 که هفته جاری برگزار شد و آنچه از سوی رسانه‌های غربی درباره نتیجه این مذاکرات مطرح می‌شود مبنی بر اینکه اروپا بر تعیین پیش‌شرط برای بازگشت به برجام پیش‌شرطی ندارد، افزود: «بعد از پیروزی بایدن شاهد موضع‌گیری سختگیرانه اروپایی‌ها مخصوصا سه کشور اروپایی عضو برجام بودیم و در جلسات و نشست‌ها و نیز جداگانه اعلام کرده بودند که باید در حوزه برجام و مسائل آن تغییراتی از سوی ایران انجام شود، به علاوه اینکه بر مذاکره درباره مسائل موشکی و مسائل منطقه‌ای نیز در ادامه برجام تاکید کردند.»
وی با اشاره به مصوبه مجلس درباره اینکه اگر تحریم‌ها علیه ایران در مدت زمانی معین برداشته نشود، ایران می‌تواند سطح غنی‌سازی و ذخایرش را افزایش دهد گفت: «این مصوبه مجلس که شورای نگهبان هم آن را تایید کرد به منزله هشداری به طرف‌های غربی بود که ایران تحمل نمی‌کند بازی سابق با او ادامه پیدا کند و دولت بعد از مهلت دو ماه باید مسائل جدید خواسته شده از او در چارچوب این مصوبه را انجام دهد که به معنای فروپاشی کامل برجام است.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل تصریح کرد: «در جریان نشست‌های اخیری که انجام شد شاهد بودیم نوعی تجدیدنظر از سوی اروپایی‌ها انجام شده و گفته شد آنها از برخی مواضع زیاده‌خواهانه خود عقب‌نشینی کردند و بر این مساله تاکید دارند که باید مساله بازگشت به برجام هر چه زودتر از سوی آمریکا و ایران انجام شود. این یک نوع تغییر تاکتیکی است که از رادیکالیزه شدن مساله هسته‌ای ایران جلوگیری شود.»
میرطاهر در پاسخ به این پرسش که چرا اروپایی‌ها با وجود اتفاقات چهار سال گذشته و رویکرد یک‌جانبه‌گرایانه آمریکا در سیاست بین‌الملل و نیز مرتبط با اروپا، پیش از آنکه بایدن سیاستش درباره بازگشت به برجام را مشخصا اعلام کند چنین مواضع تند و سختگیرانه‌ای را اتخاذ و سپس از آن عقب‌نشینی کردند، تاکید کرد: «اروپایی‌ها می‌خواهند تا زمانی که بایدن بر سر کار بیاید، موضع جدید آمریکا در قبال برجام را به سمت وضعیتی فریز شده هدایت کنند. تصور این است که بایدن اقداماتی را در راستای پیوستن مجدد آمریکا به برجام صورت می‌دهد و اگر این اتفاق بیفتد راه باز می‌شود که غربی‌ها مجددا فشارهای خود به ایران برای انجام مذاکره جدید را افزایش دهند. اما تا بازگشت به برجام و اجرای تعهدات از سوی آمریکا و اروپا انجام نشود، نمی‌توانند شاهد اتفاقی در ایران باشند.»
وی خاطرنشان کرد که در وضعیت جدید به نظر، هیچ‌یک از طرفین دوست ندارند از وضعیت فعلی وخیم‌تر شود و شاید عقب‌نشینی اروپایی‌ها از مواضعشان به این علت باشد. این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «در واقع موضع اروپا درباره برجام موضع آمریکای قبل از ترامپ است چون دقیقا اگر دقت کنید آمریکای اوباما درباره نحوه برخورد با مساله هسته‌ای با اروپا هماهنگ بود و این ترامپ بود که بازی را به هم زد. بایدن برخلاف ترامپ بازی یک‌جانبه ندارد و بلکه به سمت بازی چندجانبه‌گرایی با مشارکت اروپا می‌رود.
تصور من این است اروپایی‌ها خواستند قبل از آمدن بایدن به ایران گوشزد کنند که هدفشان در قبال برجام چه بوده و هست و با بازگشت بایدن به برجام آن هدف گم نمی‌شود، ولی واکنش شدید ایران و واقعیت نظام بین‌الملل و صحنه سیاست داخلی آمریکا، اروپا را به این جمع‌بندی رساند که فعلا از اصرار خود بر مسائل فرابرجامی دست بکشد.» میرطاهر گفت: مواضع اروپا همان مواضع بایدن است اما خواستند قبل از آمدن بایدن زمینه روانی و ذهنی را برای ایران آماده کنند که باید به سمت مذاکره جدید برویم.
منبع: دنیای اقتصاد