در آستانه انقضای مهلت تعیین شده از سوی آمریکا برای فعال شدن مکانیسم ماشه، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به چندین کشور اروپایی سفر می‌کند؛ سفری که با توجه شرایط حساس فعلی، می‌تواند در جلب حمایت اروپا از ایران یا ممانعت از پیوستن آن به آمریکا نتایج مهمی در پی داشته باشد.

 روز چهارشنبه شبکه ان اچ کی ژاپن طی خبری اختصاصی اعلام کرد که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، اوایل هفته آینده به هفت کشور اروپایی از جمله سه کشور اروپایی عضو برجام –فرانسه، بریتانیا و آلمان -، اسپانیا و ایتالیا سفر کند.

وزارت خارجه ایران از آغاز یک تور ظریف خبر داده بود. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه، در نشست خبری روز دوشنبه خود از سفر قریب الوقوع ظریف به چند کشور خبر داده بود، اما جزئیاتی درباره این سفر اعلام نکرد.

سفر آتی ظریف به اروپا پس از یک انقطاع نسبتا طولانی انجام می‌شود. آخرین سفر‌های جدی ظریف به اروپا مرداد پارسال بود. زمانی که ظریف به چند کشور اسکاندیناوی و سپس در جریان نشست سران گروه هفت به بیاریتس فرانسه سفر کرد. در آن زمان، فرانسه به شدت سرگرم وساطت میان ایران و آمریکا بود و پیشنهاداتی هم در این زمینه مطرح کرد، اما به دلایل گوناگون موفقیتی به دست نیاورد. بعد از آن، تنش‌ها میان ایران و آمریکا تشدید شد و سرانجام پس از ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در عراق، تنش‌ها میان ایران و آمریکا به درگیری محدود نظامی منجر شد. در طول این مدت، هیچ تلاش جدی برای وساطت میان تهران و واشنگتن انجام نشد و سرانجام با نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، وساطت‌های دیپلماتیک میان ایران و آمریکا عملا دچار رکود شد. چرا که همه بازیگران بر این باور هستند که در مدت باقی مانده تا انتخابات آمریکا عملا امکان حصول نوعی تفاهم میان تهران و واشنگتن وجود ندارد.

اما در حالی که وساطت‌ها دچار رکود شده، آمریکا اقدام به توسل جستن به یک سازوکار مناقشه برانگیز در برجام کرده است. امری که بار دیگر تنش‌ها میان ایران و غرب را تشدید کرده است. آمریکا در 20 آگوست در اقدامی جنجالی، با ارائه یک شکایت نامه به سازمان ملل یا آنچه آمریکایی‌ها آن را اخطاریه می‌نامند، خواستار فعال شدن فرآینده 30 روزه مکانیسم ماشه شد. همه اعضای برجام و تقریبا همه اعضای شورای امنیت سازمان ملل به جز آمریکا و جمهوری دومینیکن، با درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه مخالفت کردند. با این حال، آمریکا همچنان اصرار می‌کند که فرآیند 30 روزه آغاز شده و در 20 سپتامبر (30 شهریور) به پایان خواهد رسید و صرفنظر از اینکه اعضای برجام و شورای امنیت چه اقدامی انجام می‌دهند، تحریم‌های بین المللی بار دیگر علیه ایران بازخواهند گشت.

در چنین شرایطی، ظریف تور خود به تقریبا همه کشور‌های مهم اروپا را آغاز می‌کند. شبکه ان اچ کی در خصوص این سفر نوشته است: «این سفر، احتمالا با هدف منصرف کردن قدرت‌های کلیدی اروپا از موافقت با تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران انجام می‌شود.» این شبکه افزود: «از طریق سفر ظریف، ایران احتمالا قصد دارد روابط با کشور‌های اروپایی را با هدف خنثی‌سازی اقدام آمریکا تقویت کند.»
 
دو گزینه ایران بعد از سفر ظریف
تا پایان مهلت تعیین شده از سوی آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین المللی، کمتر از 10 روز باقی مانده است. اما اروپایی‌ها جز مخالفت دیپلماتیک با اقدام آمریکا، هنوز اقدام خاصی برای منصرف کردن آمریکا از فعال سازی مکانیسم ماشه انجام نداده اند. برخی گزارش‌ها حاکی از این است که اروپایی‌ها ممکن است به آمریکا بر سر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به مصالحه‌ای برسند.

اما اکنون بحث میان آمریکا و اروپا از تحریم‌های تسلیحاتی فراتر رفته و به بازگشت کل تحریم‌های سازمان ملل رسیده است. آمریکا به صراحت اعلام کرده بعد از 30 سپتامبر تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازخواهند گشت. چنین اتفاقی مستلزم پاسخ ایران خواهد بود. اما ظاهرا ایران هنوز در حال بررسی گزینه‌های خود می‌باشد. از این رو، می‌توان سفر ظریف به اروپا را در راستای مشخص کردن پاسخ ایران به اقدام آمریکا هم دانست. در ایران به طور کلی دو دیدگاه درباره بازگشت احتمالی تحریم‌های سازمان ملل وجود دارد. برخی می‌گویند بعد از اعلام بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، ایران باید به طور رسمی از برجام خارج شود و حتی نظارت‌های آژانس بر برنامه هسته‌ای خود را کاهش دهد. در مقابل، گروه دوم می‌گویند که ایران نباید از برجام خارج شود چرا که چنین اقدامی می‌تواند علیه ایران در جهان اجماع ایجاد کند، در نتیجه باید حداقل تا زمان اعلام شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا منتظر ماند و واکنشی نشان نداد. چون بعد از پیروزی جو بایدن احتمال بازگشت آمریکا به برجام وجود دارد. 

به نظر می‌رسد که دولت حسن روحانی دیدگاه نزدیک‌تری به گروه دوم دارد. با وجود لفاظی‌ها و تهدید‌های آمریکا درباره مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم ها، دولت به محکوم کردن این لفاظی‌ها بسنده کرده و از مشخص کردن پاسخ خود به اعلام بازگشت احتمالی تحریم‌ها از سوی آمریکا خودداری کرده است. اما سفر ظریف به اروپا می‌تواند در تعیین پاسخ دولت موثر باشد. اگر ظریف از اروپایی‌ها قول بگیرد که حتی بعد از اعلام بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، آن‌ها این تحریم‌ها را به رسمیت نخواهند شناخت، احتمالا دولت، پاسخی در راستای حفظ برجام خواهد داد. اما اگر ظریف در سفر به اروپا نتایج ملموسی به دست نیاورد، در آن حالت می‌توان حدس زد که پاسخ دولت متفاوت خواهد بود.

منبع: فرارو