هفته گذشته جناب رئیس‌جمهور در جلسه هیات دولت مدعی شدند «روز شنبه و یکشنبه (آینده)، روز پیروزی ملت ایران است»؛ اظهارنظری که معطوف به ماجرای تلاش آمریکا برای فعال‌‎سازی مکانیسم ماشه و برگرداندن تحریم‌های ملغی‌شده سازمان‌ملل علیه ایران بود. صرف‌نظر از تمامی واکنش‌های طنزی که این اظهارنظر در پی داشت و خیلی‌ها مانند اظهارنظرها در ماجرای گشایش اقتصادی از روحانی خواستند که وعده کاهش مشکلات و سختی‌ها را به جامعه ندهد چراکه احتمال برعکس‌شدن ماجرا بسیار زیاد است، این اظهارنظر حسن روحانی با واقعیات و آنچه در فضای بین‌المللی رخ داده و می‌دهد نیز متفاوت است. بررسی و تحلیل این مساله البته آنچنان کار دشواری نیست، چرا؟ در ادامه خواهم گفت.

امروز و در پایان تابستان 99، پیروزی و موفقیت در اثر سوءتدبیر دولت حسن روحانی و البته تحریم‌ها، برای مردم ایران در گره‌گشایی از اقتصاد و حل مشکلات معیشتی خلاصه شده و تقریبا هیچ اتفاق دیگری مطلوبیت رفع مشکلات اقتصادی ولو در حد و اندازه‌های کوچک و محدود را نخواهد داشت. از این‌رو باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا پیروزی‌ای که حسن روحانی برای مردم ایران توصیف می‌کند می‌تواند مثلا ارز را از بیست‌وشش-‌هفت هزارتومان اندکی کاهش دهد ولو در حد 2 یا 3 هزارتومان؟ یا این پیروزی می‌تواند پراید 111 را از بالای 100 میلیون تومان به کمتر از 100 میلیون برساند؟ یا حتی نرخ یک عدد تخم‌مرغ را می‌تواند 200 یا 300 تومان کاهش دهد؟

واقعیت این است که خیر، اینچنین نخواهد شد، تازه اگر فرآیند معکوس نشود و بازاری که به لطف ندانم‌کاری‌های دولت به‌شدت شرطی‌شده، به اقدام امروز آمریکا واکنش منفی نداشته باشد.

البته فضای بین‌المللی هم متفاوت از آن چیزی است که حسن روحانی اظهار می‌کند، یعنی اگرچه با تکروی و تندروی‌های بی‌منطق ترامپ، حالا آمریکا تنها مانده و حتی اروپایی‌ها هم حاضر به اظهارنظر موافق با وی درخصوص فعال‌سازی مکانیسم ماشه نیستند، اما سود این عدم همراهی‌ها با ترامپ درواقع برای ایران که نیازمند یک گشایش اقتصادی در کوتاه‌مدت است، تقریبا هیچ خواهد بود.

مکانیسم ماشه چه آنکه آمریکا آن را به‌صورت انفرادی به اجرا دربیاورد، چه مثل اکنون با مخالفت کشورهایی چون روسیه و چین و اروپایی‌ها همراه باشد، در عمل هیچ تفاوتی به حال ایران نخواهد داشت، هر شرکت، کشور و مجموعه‌ای که بخواهد با ایران تجارت سلاح داشته باشد به همان سرنوشتی دچار خواهد شد که دیگر طرف‌های تجارت با ایران از اردیبهشت‌ماه 97 به آن دچار شدند و در میدان عمل تجارت سلاح تفاوتی با تجارت اورانیوم، نفت، موادغذایی و دارو نخواهد داشت و هرکسی از مسیرهای متعارف با ایران بخواهد همکاری‌های اقتصادی داشته باشد گرفتار تحریم‌های خصمانه آمریکا خواهد شد، حتی اگر با فرارسیدن اولین بند غروب در اکتبر، تحریم‌های تسلیحاتی سازمان‌ملل طبق قانون مرتفع شوند.

همچنین اثر دقیق اینکه برخی می‌گویند ما توانسته‌ایم آمریکا را منزوی کنیم و حتی رای کشورهای اروپایی را با خود همراه سازیم با طرح یک سوال و پاسخ به آن، قابل تشخیص خواهد شد. سوال این است که مخالفت اروپایی‌ها با آمریکا به‌جز روی کاغذ، آیا در جای دیگری قابل مشاهده است؟ منظور این است که روی زمین و در واقعیت میدان، آیا منجر به خرید یک بشکه نفت از ایران خواهد شد؟ یا اینکه آنها خواهند توانست یک دلار یا یک سنت خارج از اراده آمریکایی‌ها به ایران بپردازند؟ یا حتی اگر بتوانند، خودشان چنین تمایلی دارند؟ پاسخ روشن و یک‌کلمه‌ای است، خیر. اروپا نه می‌تواند و نه اساسا می‌خواهد به برجام عمل کند، چنانکه پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97 هم مجری این توافق نبود و به‌صورت صددرصدی پا پس کشید و تنها به چند اظهارنظر سیاسی در دفاع از توافق هسته‌ای اکتفا کرد.

 ناگفته نماند این توصیف وضعیت کنونی صرف‌نظر از دیدن و مدنظر گرفتن مجموعه دشمنی‌هایی است که در همین چندماه اروپایی‌ها با ایران داشته‌اند، بدین‌معنا که اگر بخواهیم دقیق‌تر به موضوع نگاه کنیم باید مشکوک باشیم و با استناد به ادله‌های فراوان این گزاره را مطرح کنیم که شرایط نشان می‌دهد یک تقسیم کار کلان (حتی به‌صورت نانوشته) میان آمریکا و اروپا شکل گرفته است، بدین‌معنا که آمریکا تا آنجایی که می‌تواند فشار می‌آورد، تحریم می‌کند و بر دشمنی‌های خود می‌افزاید، اروپایی‌ها هم ضمن همراهی با آنها در میدان عمل، با چند بیانیه خشک‌وخالی برای فضاسازی در تلاشند ایران را در همین فضای بی‌عملی نگاه دارند تا تهران همزمان که سنگین‌ترین فشارهای اقتصادی را تحمل می‌کند، پایبند به بزرگ‌ترین نظارت‌های تاریخ باشد.

نکته مهم اینکه این استدلال وقتی قوت می‌یابد که بدانیم در نشست پیشین شورای حکام که منجر به صدور قطعنامه علیه ایران شد این 3 کشور اروپایی بودند که جای آمریکا را پر کردند و در همین بیانیه چند روز پیش‌شان هم نه‌تنها معتقد بودند که در برجام به تمامی تعهدات‌شان عمل کرده‌اند که منت گذاشته‌اند فرای تعهدات‌شان، اینستکس را هم راه‌اندازی کرده‌اند تا به ایران سرویس دهد