جو بایدن رییس‌جمهور منتخب امریکا احتمالا در کوتاه‌مدت مجبور می‌شود بخش عمده‌ای از وقت خود را صرف مسائل مربوط به ایران، کره شمالی، روسیه و افغانستان کند و فرصت چندانی برای رسیدگی به دغدغه‌های بلندمدت و جهانی خود نداشته باشد. پایگاه خبری تحلیلی امریکایی «واکس» در گزارشی نوشت: شاید دولت بایدن بخواهد بیشتر روی مسائل بلندمدتی مثل همه‌گیری کرونا، تغییرات آب و هوایی، ترمیم روابط با متحدان و رابطه امریکا با چین تمرکز کند، اما او احتمالا مجبور می‌شود اول به برخی مسائل فوری در حوزه سیاست خارجی رسیدگی کند. به نوشته این وب‌سایت، پس از ترور (شهید) محسن فخری‌زاده، دانشمند هسته‌ای برجسته ایران به دست افراد ناشناس، ایران شاید مثل گذشته مایل نباشد مسیر دیپلماسی را در تعامل با امریکا در پیش بگیرد و در عوض بخواهد با حمله به مقامات امریکایی، انتقام بگیرد. کره شمالی می‌تواند در نخستین روزهای ریاست‌جمهوری بایدن با پرتاب یک موشک بالستیک قاره‌پیما، واکنش دولت جدید امریکا را بسنجد. تنها دو هفته پس از ورود بایدن به کاخ سفید، تنها توافق کنترل تسلیحات هسته‌ای که بین امریکا و روسیه پابرجا مانده، منقضی می‌شود و دولت او باید فورا برای تمدید آن وارد عمل شود. و در نهایت، حضور نیروهای امریکایی در افغانستان که اخیرا از تعدادشان کم شده می‌تواند مذاکرات صلح را از مسیر خارج کرده و وضعیت امنیتی این کشور را بدتر کند. البته این مشکل مخصوص بایدن نیست. هر رییس‌جمهوری که روی کار می‌آید و می‌خواهد ایده‌های خود را برای مدیریت مشکلات بزرگ‌تر جهان پیاده کند، مجبور می‌شود تمام وقت خود را صرف خواندن «پیام‌های خوانده نشده» قبلی کند. کریستوفر پربل، رییس ابتکار همکاری‌های نوین امریکا در اندیشکده شورای آتلانتیک می‌گوید اگر فرض کنیم سیاست خارجی کمتر از نصف و شاید یک‌چهارم وقت رییس‌جمهور را به خود اختصاص دهد، آن وقت می‌بینیم که چقدر مساله پیام‌های خوانده نشده در این حوزه اهمیت پیدا می‌کند. بنابراین بایدن پس از ورود به کاخ سفید احتمالا درمی‌یابد که پیش از تلاش برای حل مسائل و چالش‌های کلان در حوزه سیاست خارجی ابتدا باید خرابی‌های قبلی را از نو بسازد و به اولویت‌های اصلی رسیدگی کند.
مساله ایران و انتقام ترور
«واکس» در گزارش خود احتمال می‌دهد ایران بخواهد در واکنش به ترور فخری‌زاده، یکی از مقامات امریکایی یا اسراییلی را از میان بردارد و جلوگیری از این اقدام را یکی از اولویت‌های اصلی بایدن می‌داند. نویسنده این مطلب در ادامه با اشاره به اینکه توافق هسته‌ای میان ایران، امریکا، قدرت‌های اروپایی، روسیه و چین، برنامه هسته‌ای ایران را محدود کرد و در ازای آن قرار بود تحریم‌های هسته‌ای علیه این کشور برداشته شود، ادعای بی‌پایه و اساس تلاش ایران برای دستیابی به سلاح اتمی را تکرار کرده و می‌نویسد که هدف دولت باراک اوباما این بود که از طریق دیپلماسی و نه با جنگ، جلوی دستیابی ایران به سلاح اتمی را بگیرد. این ادعا در حالی مطرح شده که رهبر ایران فتوای ممنوعیت تولید، ذخیره و استفاده از سلاح اتمی را داده است و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در نتیجه نیافتن مستندات در این باره پرونده ادعایی ابعاد احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران را مختومه اعلام کرد. اما دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا این کشور را در سال 2018 از برجام خارج کرد، تحریم‌های مالی علیه ایران را مجددا اعمال کرد و از کشورهای اروپایی خواست تجارت خود با جمهوری اسلامی را متوقف کنند.همین مساله سبب شد چرخه چند ساله‌ای از تنش آغاز شود و در نتیجه آن، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به 12 برابر مقدار مجاز در توافق هسته‌ای افزایش یافت و دو شخصیت برجسته ایرانی ترور شدند. در ترور اول، امریکا سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران و یکی از قدرتمندترین مردان این کشور را به شهادت رساند. ایران وعده «انتقام سخت» داد، اما این انتقام تاکنون بیشتر شامل حمله به نیروهای امریکایی و تاسیسات این کشور از سوی شبه‌نظامیان عراق بوده است.
ترور دوم جمعه اتفاق افتاد و محسن فخری‌زاده، مغز متفکر برنامه هسته‌ای ایران در خودروی خود در نزدیکی تهران با استفاده از یک سلاح کنترل از راه دور به شهادت رسید. هیچ کس رسما مسوولیت این حمله را بر عهده نگرفته است، اما اسراییل متهم است به اینکه حملات مشابهی را در گذشته علیه دانشمندان هسته‌ای ایران ترتیب داده است. حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران ترور را کار اسراییل دانست و تهدید کرد ایران قطعا شهادت دانشمند خود را در زمان مناسب تلافی می‌کند.به نوشته «واکنس»، اگر ایران بخواهد ترور فخری‌زاده را با افزایش حملات به نیروهای امریکایی در عراق یا تلاش برای ترور مقامات امریکایی یا اسراییلی تلافی کند، دولت بایدن با چالش بزرگی مواجه می‌شود. دالیا داسا کایه، کارشناس مسائل خاورمیانه در راند کورپریشن، می‌گوید قطعا اگر ایران بخواهد ترور فخری‌زاده را با کشتن یک امریکایی در آوردگاهی مثل عراق تلافی کند، اوضاع برای تیم بایدن بسیار پیچیده می‌شود. بایدن چندین بار اعلام کرده در دوران ریاست‌جمهوری او، تعهد امریکا در قبال اسراییل «ناگسستنی» خواهد بود. اگر ایران بخواهد مستقیما یا حتی به شکل غیرمستقیم اسراییل را هدف قرار دهد، بایدن برای حمایت از تل‌آویو به شدت تحت فشار قرار می‌گیرد. این مسائل باعث می‌شوند ایران و امریکا به جنگ نزدیک‌تر و از حل و فصل دیپلماتیک مسائل دورتر شوند. الی گرانمایه، تحلیلگر مسائل ایران در شورای روابط خارجی اروپا می‌گوید چنین واکنشی می‌تواند شانس مذاکره با بایدن و لغو تحریم‌های امریکا را از بین ببرد. با این حال، به گفته گرانمایه، ایران می‌تواند از تهدید به حمله به عنوان یک ابزار استفاده کند. اگر ایران بتواند اقدام تلافی‌جویانه خود را به زمان دیگری موکول کند، در مذاکرات احتمالی با بایدن و اروپایی‌ها برگ برنده و ابزار چانه‌زنی بیشتری در اختیار خواهد داشت. بنابراین کارهایی که ایران در ماه‌های آتی انجام می‌دهد یا از انجام آن خودداری می‌کند تأثیر زیادی بر برنامه‌های بایدن در حوزه سیاست خارجی می‌گذارد. این مساله مصداق آن ضرب‌المثلی است که می‌گوید: به دشمن اجازه دهیم سرنوشتش را خود انتخاب کند.
بحران کره شمالی
بحران دیگری که دولت بایدن باید در ماه‌های نخست با آن روبرو شود، مساله موشک‌های قدرتمند کره شمالی است. در همان ماه‌های اول ریاست‌جمهوری اوباما، کره شمالی موشکی با برد بلند و یک ابزار هسته‌ای را آزمایش کرد. در نخستین سال ریاست‌جمهوری ترامپ نیز پیونگ یانگ نخستین موشک بالستیک قاره‌پیمای خود را پرتاب و قوی‌ترین بمب اتمی تاریخ خود را آزمایش کرد.برخی کارشناسان هشدار می‌دهند ممکن است کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی در نخستین ماه‌های ریاست‌جمهوری بایدن نیز اقدام مشابهی را ترتیب دهد.
ویپین نارانگ، کارشناس برنامه هسته‌ای کره شمالی در دانشگاه ام‌آی‌تی می‌گوید: کره شمالی یکی از چالش‌هایی است که هیچ کس در حال حاضر نمی‌خواهد با آن روبرو شود، چرا که هیچ راه‌حل ساده‌ای برای کم کردن سرعت رشد برنامه هسته‌ای این کشور وجود ندارد. اما کیم خوب می‌داند چطور خودش را به صدر فهرست اولویت‌های امریکا برساند. کیم راه‌های زیادی برای انجام این کار دارد، اما یک راه از بقیه سریع‌تر جواب می‌دهد؛ او می‌تواند موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای جدید خود را که در رژه ماه اکتبر رونمایی کرد، برای اولین بار آزمایش کند. این موشک‌ها نه تنها بزرگ‌ترین موشک‌های دیده شده در زرادخانه کره شمالی محسوب می‌شوند، بلکه به گفته کارشناسان بزرگ‌ترین موشک‌های قابل حمل و پرتاب از روی کامیون در جهان هستند. در صورت وقوع جنگ، ارتش کره شمالی می‌تواند این موشک‌ها را از سایت‌های زیرزمینی بیرون بیاورد، آنها را روی زمین قرار دهد و به سمت امریکا شلیک کند. آزمایشی که این پرتاب را شبیه‌سازی کند می‌تواند یکی از تهدیدآمیزترین اقداماتی لقب گیرد که پیونگ یانگ تاکنون انجام داده است. این آزمایش تنش با امریکا را به شدت افزایش می‌دهد. با این حال هنوز این موشک‌ها آزمایش نشده‌اند و ممکن است مشکلاتی داشته باشند که کره شمالی بخواهد آنها را برطرف کند. به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند پیونگ یانگ احتمالا یکی از این موشک‌ها را در اوایل سال 2021 آزمایش می‌کند تا علاوه بر مشاهده عملکرد آن، پیامی را به بایدن بفرستد: کره شمالی یک قدرت هسته‌ای است و شما کاری از دست‌تان برنمی‌آید.دولت بایدن مجبور است به این اقدام تحریک‌آمیز به نوعی پاسخ دهد. الیزابت ساندرز، کارشناس سیاست خارجی امریکا در دانشگاه جورج‌تاون می‌گوید این پاسخ لزوما به معنای جنگ نیست و می‌تواند شامل اعمال تحریم‌های بیشتر علیه کره شمالی، ازسرگیری مانورهای نظامی مشترک با کره جنوبی، اعزام ناوهای جنگی بیشتر به منطقه یا همه موارد فوق باشد. ارزیابی اینکه کدام واکنش بهتر از بقیه است، بخش عمده‌ای از وقت و انرژی بایدن را در ابتدای ریاست‌جمهوری‌اش می‌گیرد و زمان و انرژی لازم برای دستیابی به برخی اهداف سیاسی بلندمدت را به او نمی‌دهد.
مساله روسیه
توافق «نیو استارت» که مخفف «پیمان کاهش سلاح‌های استراتژیک» است، توافقی است که روسیه و امریکا در سال 2011 برای کنترل تسلیحات هسته‌ای خود امضا کردند. هدف از این توافق کاهش ابعاد زرادخانه‌های هسته‌ای دو کشور است. امریکا و روسیه روی هم رفته 93 درصد از کل کلاهک‌های هسته‌ای روی زمین را در اختیار دارند. مشکل اینجاست که این توافق – به عنوان آخرین توافق باقی‌مانده در حوزه کنترل تسلیحات میان واشنگتن و مسکو – روز 5 فوریه 2021 منقضی می‌شود و بایدن تنها 16 روز پس از تحلیف وقت دارد آن را تمدید کند. بایدن قول داده توافق نیواستارت را تمدید کند و ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه نیز تمایل خود برای تمدید حداقل یک‌ساله آن را ابراز کرده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند بایدن و پوتین خیلی سریع، پیش از روز انقضا، توافق را تمدید می‌کنند. اما بایدن وقت زیادی برای تمدید ندارد و این مساله به مسکو اجازه می‌دهد در همان ابتدای کار پیش از تمدید توافق، امتیازاتی را از دولت جدید امریکا بگیرد. کارشناسان می‌گویند ممکن است کرملین از بایدن بخواهد تحریم‌های ترامپ علیه این کشور را لغو کند یا اینکه بیانیه‌ای در ستایش حضور نظامی روسیه در منطقه قره‌باغ به منظور حفظ صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان صادر کند. البته چنین درخواستی ممکن است توافق نیواستارت را بر هم بزند و چندین دهه تلاش برای کنترل تسلیحات هسته‌ای در جهان بر باد برود.
کاهش حضور نظامی در افغانستان و مذاکرات صلح با طالبان
ترامپ قصد دارد تا 15 ژانویه 2021، پنج روز پیش از تحلیف بایدن، تعداد نیروهای امریکا در افغانستان را از 4500 نفر به 2500 نفر کاهش دهد. با اینکه این تصمیم بسیار عجولانه به نظر می‌رسد، اما خیلی‌ها در هر دو حزب امریکا از پایان دادن به جنگ افغانستان استقبال می‌کنند. با این حال، کارشناسان می‌گویند خارج کردن این تعداد نیروها در چنین زمان اندکی می‌تواند منافع امریکا در افغانستان را به خطر بیندازد. جیسون دمپسی، افسر سابق ارتش امریکا که در عراق و افغانستان خدمت کرده، می‌گوید این اوج بی‌مسوولیتی امریکا را نشان می‌دهد. امریکا در توافقی که اوایل سال جاری میلادی با طالبان امضا کرد، متعهد شد در صورت پایبندی این گروه شبه‌نظامی به صلح و حضور در مذاکره با دولت کابل، نیروهای خود را تا ماه مه 2021 از افغانستان خارج کند. اما خروج زودهنگام نیروها در شرایطی اتفاق می‌افتد که گفت‌وگوهای صلح به دلیل افزایش حملات طالبان علیه نیروهای امنیتی و مردم افغانستان در ماه‌های اخیر خوب پیش نمی‌رود. دمپسی می‌گوید خروج زودهنگام نیروهای امریکا از افغانستان باعث می‌شود جایگاه کابل در مذاکرات با طالبان تضعیف شده و این گروه به انجام حملات بیشتر تشویق شود. اینکه اهرم فشار خود را به همین راحتی واگذار کنید، احمقانه‌ترین کاری است که می‌توانید انجام دهید. حال باید دید بایدن در نخستین روزها و هفته‌های ریاست‌جمهوری خود با برنامه ترامپ برای خروج نیروهای امریکا از افغانستان چه خواهد کرد. اگر کاهش نیروهای امریکایی در افغانستان باعث زیاده‌خواهی طالبان در مذاکره با دولت شود یا این گروه بخواهد مثل سال 1996 دولت را به زور تصاحب کند، آن وقت دولت بایدن مجبور می‌شود جنگ در این کشور را ادامه دهد و این مساله دیگر وقتی برای پرداختن به دیگر مسائل باقی نمی‌گذارد.
ترجمه هدیه عابدی
منبع: اعتماد