چند ثانیه شعرخوانی می‌تواند دو کشور را متأثر کند وقتی رئیس‌جمهور کشوری، در سرزمین دیگری، شعری بخواند که نماد جدایی‌طلبی باشد. آنچه رجب طیب اردوغان در یک رژه نظامی در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، خواند شعری در رابطه با «رود ارس» به زبان ترکی و یکی از نمادهای جدایی‌طلبی پان‌ترکیست‌هاست. محمدجواد ظریف نیم‌روز جمعه در واکنش به این شعرخوانی توییتی تند به فارسی و انگلیسی نوشت. در حالی که خبری از نام‌بردن‌های (منشن) محترمانه پیشین و اسم و سمت‌نوشتن‌ها نبود به‌ویژه آنکه ظریف عمدتا در توییتر به زبان انگلیسی می‌نویسد اما این بار به فارسی هم نوشت تا مخاطبان بیشتری را با پیام خود آشنا کند. «به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند». اگرچه تهران و آنکارا در سطح عمومی تلاش می‌کنند نشان دهند که رابطه حسنه‌ای دارند اما به دلیل مسائل حاد امنیتی و ملی که بین دو کشور ممکن است بروز پیدا کند، نسبت به مواضع یکدیگر حساس هستند. عدم سکوت دستگاه دیپلماسی نشان‌دهنده اهمیت ملی این بحث است. جواد ظریف در حالی از شعرخوانی اردوغان برآشفته که در جریان مناقشه قره‌باغ، تهران و آنکارا هر دو از آذربایجان حمایت کردند و البته عنصر قومیت مشترک ترک موجب نزدیکی بیشتر آذربایجان و ترکیه شده است. اما چهارشنبه گذشته تهران میزبان وزیر خارجه آذربایجان بود و ملاقات‌های مهمی بین جیحان بایرام‌اف با مقامات ایرانی یعنی حسن روحانی رئیس‌جمهور، علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی و محمدجواد ظریف وزیر خارجه و محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس انجام شد. اردوغان در سخنرانی خود در جریان رژه پیروزی ارتش جمهوری آذربایجان در باکو، قطعه‌ای از شعر ارس (آراز) با این مضمون خواند: «ارس را جدا کردند و آن را با میله و سنگ پر کردند / من از تو جدا نمی‌شدم، به زور جدایمان کردند».
سفیر ترکیه به وزارت خارجه احضار شد
بعدازظهر روز گذشته نیز سفیر ترکیه به وزارت خارجه احضار شد تا مراتب اعتراض ایران به صورت دیپلماتیک به گوش ترکیه برسد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه از احضار سفیر ترکیه در جمهوری اسلامی ایران در واکنش به اظهارات مداخله‌جویانه و غیرقابل قبول رئیس‌جمهور ترکیه در سفر به باکو خبر داد. سخنگوی وزارت امور خارجه در‌مورد این احضار توضیح داد: روز جمعه 21 آذر 1399 سفیر ترکیه در تهران از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اوراسیا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید، به سفیر تأکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه در این خصوص است. «در جریان این احضار به سفیر ترکیه ابلاغ شد که دوران ادعاهای ارضی و امپراتوری‌های جنگ‌افروز و توسعه‌طلب سال‌هاست که سپری شده است». سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در ادامه اضافه کرد: «به سفیر ترکیه تأکید شد جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌کس اجازه مداخله در‌مورد تمامیت ارضی خود را نمی‌دهد و همان‌طور که تاریخ پرافتخارش گواه است، درخصوص امنیت ملی خود حتی ذره‌ای کوتاه نمی‌آید».
شعرخوانی اردوغان با واکنش تند کاربران ایرانی در فضای مجازی از جمله در توییتر همراه شد. کاربران ایرانی در فضای مجازی خواهان برخورد جدی وزارت خارجه و محمدجواد ظریف با انتخاب این شعر و رفتار رئیس‌جمهور ترکیه شدند. کاربران فضای مجازی همچنین از ظریف خواستند که توییت خود را به زبان ترکی نیز منتشر کند. اشاره ظریف در این توییت، به واقعه تاریخی جدایی بخش‌هایی از خاک ایران در چارچوب عهدنامه ترکمانچای است که امروز به جزئی از خاک جمهوری آذربایجان، ترکیه و ارمنستان تبدیل شده‌اند. یورونیوز در گزارشی در‌این‌باره این واقعه تاریخی را این‌گونه یادآوری کرده است «عهدنامه ترکمانچای در اسفند 1206 شمسی (21 فوریه 1828 میلادی) برای پایان‌دادن به جنگ‌های ایران و روسیه در دوران فتحعلی‌شاه قاجار امضا شد. با امضای این پیمان، سه ایالت قفقاز یعنی ایروان، نخجوان و بخش‌هایی از تالش در کنترل روس‌ها قرار گرفت، حاکمیت ایران بر دریای مازندران محدودتر شد و کاپیتولاسیون «قضاوت کنسولی» نیز بر مردم ایران تحمیل شد. با این پیمان، در مجموع حدود 30 هزار کیلومترمربع از خاک ایران جدا شد که اکنون حدود 20 هزار کیلومترمربع از ارمنستان، پنج هزار کیلومترمربع از ترکیه و پنج هزار کیلومترمربع از جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهند. فتحعلی‌شاه قاجار در مجموع با امضای دو عهدنامه گلستان و سپس ترکمانچای، باعث جدایی حدود 250 هزار کیلومترمربع از خاک ایران شد».
واکنش رضایی به سخنان اخیر اردوغان
به گزارش ایسنا محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در توییتر نوشت: اگر آقای اردوغان از خواندن شعر ارس منظورش ایران بزرگ است، درست است. زیرا آذربایجان در قلب ملت ایران و در کنار برادران دیگرش از قوم لر و کرد و بلوچ و عرب قرار دارد. اگر نظرش تکرار تجربه شکست‌خورده داعش در سوریه است، حرف غلطی است.
واکنش سفیر ایران در اوکراین به اظهارات اردوغان
سفیر جمهوری اسلامی ایران در اوکراین در توییتی نسبت به اظهارات اخیر اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه واکنش نشان داد.
منوچهر مرادی در توییتی نوشت: «احسنت!
نظامی گنجوی شاعر بزرگ پارسی‌گوی ایران که برخی نابخردانه در پی مصادره او و دیگر مفاخر ایرانی هستند، چه زیبا می‌گوید: همه عالم تن است و ایران دل/ نیست گوینده زین قیاس خجل. چون که ایران دل زمین باشد/ دل ز تن به بود، یقین باشد».
منبع: شرق