رفتار و رویکرد سیاسی اروپایی‌ها نسبت به برنامه هسته‌ای ایران و برجام رویکردی متناقض و دوگانه است. تجربه خوانش رویکرد اروپا در قبال تحولات منطقه و جهان نشان می‌دهد که بیش از این نمی‌توان از اروپایی‌ها انتظار داشت چرا که این اعتقاد وجود دارد که اروپا هیچ‌گونه استقلال سیاسی اقتصادی در تصمیم‌گیری‌های خود ندارد.
رویدادهای مختلف منطقه و جهان نشان داده است که اروپایی‌ها به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان بیش از آنکه در تصمیم‌گیری‌های خود مستقل باشند بیشتر ترجیح داده‌اند دنباله رو آمریکایی‌ها قرار بگیرند. زمانی که ترامپ به طور یک جانبه و خلاف قوانین جهانی از برجام خارج شد این تصور ایجاد شد که اروپا می‌تواند مسیر جدیدی را در برجام ایجاد کند. البته این موضوع فقط یک تصور بود.
البته حتی اگر خود آمریکایی‌ها نیز در برجام باقی می‌ماندند بعید به نظر می‌رسید که به تعهدات خود عمل کنند.
جالب اینجاست که بعد از خروج آمریکا، اروپایی‌ها نه تنها به تعهدات خود در برجام عمل نکردند بلکه حتی در تحقق اندک مواردی مانند اینستکس یا همان گشایش مالی نیز ناتوان ماندند.
اروپایی‌ها حتی بعد از رفتن ترامپ و حتی قبل از آنکه تقریباً مطمئن شدند وی از کاخ سفید رفتنی است با بهانه‌هایی، فشارهای زیادی را به تهران وارد کردند تا آنجا که چنین گمان ایجاد شد که اروپا به دنبال آن است تا جای خالی ترامپ را در ایجاد فشار حداکثری به تهران پر کند.
اروپایی‌ها برای عوام فریبی و راضی کردن ایران برای ادامه حضور در برجام در زمان ترامپ گاهاً مواضعی را علیه سیاست‌های وی اتخاذ می‌کردند اما بعد از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، تروئیکای اروپایی بار دیگر به سراغ همان مواضع قبلی خود رفت.
سخنگوی «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره به تنها اقدام اروپا که فقط تلاش کردن برای حفظ برجام است اشاره می‌کند و همچنان اصرار دارد که اروپایی‌ها در حفظ برجام تلاش کرده‌اند. اما اینکه این موضوع در عمل به انجام چه تعهداتی انجامیده است برای خود آنها هم روشن نیست.

برای تحلیل بهتر رفتار اروپایی‌ها در قبال برجام و ایران با «پیتر استانو» سخنگوی «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به گفتگو نشستیم که ماحصل این گفتگو به شرح زیر است:
* جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه تاکید کرده که اتحادیه اروپا متعهد به حفظ برجام است اما برخی مقامات اروپایی همچون هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، اعلام کرده‌اند که برجام دیگر یک «توافق کافی» نیست و لازم است که به سراغ یک توافق دیگر که به اصطلاح «برجام پلاس» خوانده می‌شود برویم، شما این دو گانگی در رفتار اروپا را چطور توضیح می‌دهید؟
هیچ دوگانگی در موضع اتحادیه اروپا که آلمان نیز عضوی از آن است در خصوص برجام وجود ندارد و این بسیار مشخص است. در آخرین جلسه وزیران خارجه اتحادیه اروپا درباره برجام که در تاریخ 21 دسامبر با حضور همه اعضا از جمله آلمان برگزار شد، شرکت کنندگان بار دیگر بر تعهدشان برای حفظ برجام و اقدامات خود در این راستا تاکید کردند. وزیران خارجه همچنین با این امر توافق کردند که به گفتگوها برای اطمینان از اجرای کامل برجام توسط همه طرف‌ها ادامه بدهند. این موضوع در بیانیه اتحادیه اروپا که در تاریخ 10 ژانویه صادر شده و آلمان نیز آن را امضا کرده مورد تاکید قرار گرفته است. در این بیانیه اتحادیه اروپا برای چندمین بار تعهد قوی خود و حمایت از برجام را اعلام کرده است.

*با وجود این توضیحات اما هایکو ماس اعلام کرده که ما از ایران انتظارات مشخصی داریم که ممنوعیت موشک‌های بالستیک نیز جزئی از آن است، آیا اتحادیه اروپا با این موضع آلمان موافق است؟
این وظیفه اتحادیه اروپا نیست که درباره مواضع یکی از اعضای خود توضیح بدهد. موضع اتحادیه اروپا در خصوص فعالیت ایران و توافق هسته‌ای آن بسیار روشن است و در بیانیه اتحادیه اروپا در تاریخ 10 ژانویه که به بخشی از آن اشاره کردم آمده است.

*تروئیکای اروپا (انگلیس، آلمان و فرانسه) به تعهدات خود در برجام عمل نکرده‌اند اما با این وجود اصرار دارند که ایران باید به تعهداتش در این توافق پایبند باشد. مردم ایران تجربه خوبی از اعتماد به اروپایی‌ها ندارند، بر این اساس شما وضعیت موجود را چطور ارزیابی کرده و پیش بینی شما درباره روابط ایران و اتحادیه اروپا در دوران ریاست جمهوری جو بایدن به چه صورت است؟
در خصوص روابط دوجانبه میان اتحادیه اروپا و ایران، این روابط ربطی به اینکه چه کسی در کاخ سفید نشسته است (چه کسی رئیس جمهور آمریکا است) ندارد.
روابط اتحادیه اروپا با ایران به میزان پایبندی بر تعهدات در هر دو طرف (هم ایران و هم اتحادیه اروپا) برای توسعه آنها در یک مسیر سازنده به نحوی است که مردم در دو طرف از آن بهره مند شوند. روابط دو جانبه اتحادیه اروپا و ایران بر اساس ارزش‌ها و اصول است.
وقتی درباره توافق هسته‌ای صحبت می‌کنیم اتحادیه اروپا بر تعهدات خود تاکید دارد از جمله لغو تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران همانگونه که در توافق ذکر شده است. با وجود چالش‌های زیادی که برای برجام وجود داشته اتحادیه اروپا به تلاش سخت خود برای حفظ آن ادامه داده است. زمانیکه آمریکا از برجام خارج شد و به طور یکجانبه تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال نمود اتحادیه اروپا با آن مخالفت کرد. اتحادیه اروپا به گونه‌ای رفتار کرد که تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به نتیجه نرسد. اینکه بگوئیم اتحادیه اروپا به تعهدات خود عمل نکرده درست نیست، در حقیقت این دیدگاه صحیح نیست. اتحادیه اروپا همچنین با وجود تحریم‌های آمریکا مکانیسم اینستکس را برای یافتن راهی برای انجام مبادلات قانونی با ایران راه اندازی کرد.

*شما به اینستکس اشاره کردید، اما این مکانیسم منافع ایران را تأمین نکرد و حتی شرکت‌های اروپایی را نیز متقاعد نکرد تا با ایران به تجارت بپردازند، بنابراین به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا جرأت و جسارت انجام معامله با ایران بدون اجازه آمریکا را ندارد، به نظر می‌رسد مواردی همچون اینستکس بدون اینکه فایده‌ای را به ایران برسانند صرفاً برای نگه داشتن تهران در برجام راه اندازی شده‌اند، نظر شما در این رابطه چیست؟
سخنگوی اتحادیه اروپا پاسخی به این پرسش نداده است.

*در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی بر وجود برجام تاکید داشته و مخالف اقدامات آمریکا علیه ایران بودند اما بعد از پیروزی جو بایدن، تروئیکای اروپایی لحن و دیدگاه خود درباره برجام را تغییر داده و به نظر می‌رسد که آنها به دنبال به دست آوردن منافع بیشتری در این رابطه هستند، شما این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این موضوع درست نیست. همانطور که در نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا درباره برجام در تاریخ 21 دسامبر و بیانیه اتحادیه اروپا در تاریخ 10 ژانویه تاکید شده اتحادیه اروپا متعهد به حفظ برجام است.
اتحادیه اروپا به برجام به عنوان بخشی مهم از ساختار عدم توسعه (عدم توسعه تسلیحات هسته‌ای) و ثبات در منطقه پایبند است. ما نیاز داریم تا راهی را برای بازگشت آمریکا به برجام و بازگشت ایران به تعهداتش بیابیم. اتحادیه اروپا و آمریکا باید همزمان با اعتماد سازی میان اعضای برجام این را در اولویت قرار دهند که راه‌هایی را برای اطمینان یافتن از اینکه برجام به صورت کامل از سوی همه طرف‌ها اجرا می‌شود بیابند.
بعد از رسیدن به چنین مرحله‌ای می‌توان به سراغ سایر موارد رفت.
 

منبع: مهر