سردار مهدی معصوم‌بیگی؛ رییس پلیس پیشگیری انتظامی کل کشور در گفت‌وگو با ایسنا در توضیح این مداخله اعلام کرد: «برابر بند پ ماده 108 قانون ششم توسعه، کلیه شهرک‌ها و مجتمع‌های اداری، تجاری، مسکونی و صنعتی و همچنین مراکز عمومی مکلفند پیوست‌های حفاظتی، انتظامی لازم برای ارتقای امنیت و ایمنی این اماکن و پیشگیری از سرقت را برابر استانداردهای اعلامی نیروی انتظامی رعایت کنند. این بند یک ظرفیت خوبی را برای ارتقای امنیت این فضاها ایجاد کرده و بنا شد تا برابر تبصره مذکور آیین‌نامه نحوه اجرای این بند و استانداردهای اعلامی توسط وزارتخانه‌های کشور و راه و شهرسازی با همکاری نیروی انتظامی و شورای عالی استان‌ها تهیه و به تصویب هیات وزیران برسد که این آیین‌نامه در اواخر سال 1400 به هیات دولت رفته و مصوب شد. کارگروه تدوین این الزامات هم در پلیس شکل گرفته و مراحل پایانی خود را طی می‌کند که بعد از نهایی شدن این الزامات، هر مرجع صدور پروانه اعم از شهرداری‌ها، وزارت مسکن و شهرسازی، شهرک‌های صنعتی؛ جهاد کشاورزی و... باید پیوست‌های حفاظتی و انتظامی را رعایت کنند و اگر رعایت نکنند مراجع صدور پروانه حق ندارند به اینها پایان کار بدهند. این الزامات در مرحله نهایی شدن است و با اجرایی شدن هرچه سریع‌تر این الزامات هرگونه ساخت و ساز باید با استانداردها و الزامات امنیتی که پلیس اعلام می‌کند انجام شود.»
بخشی از این الزامات مورد اشاره رییس پیشگیری انتظامی کل کشور، مربوط به تامین امنیت بناها در مقابل سرقت و اقدامات مجرمانه است اما بخشی دیگر هم می‌تواند به تامین امنیت شهروندان ساکن و فعال در این بناها مربوط شود. ساختمان‌های ناایمن در کشور موضوعی است که از سال‌های گذشته مورد هشدار مسوولان ناظر بر روند ساخت و ساز بوده چون نه تنها سهل‌انگاری سازندگان بنا طی سال‌های گذشته و به دنبال انگیزه سودآوری به جای تحویل سازه‌های امن و مستحکم و مطابق با استانداردهای اصولی ساختمان‌سازی افزایش یافته، شرایط جغرافیایی و اقلیمی کشور هم در بروز حوادث سازه‌ای و به خطر افتادن جان و مال هموطنان تاثیرگذار است. فرونشست زمین که حالا تقریبا تمام استان‌های کشور را تهدید می‌کند علاوه بر زلزله‌خیزی و قرار گرفتن ایران روی کمربند زلزله، از دیگر مخاطراتی است که در کنار ساخت‌وسازهای غیراصولی و بی‌توجهی به بهسازی بافت‌های فرسوده یا ایمن‌سازی بناهای قدیمی، هر ازگاهی، خانواده‌های بسیاری را عزادار کرده، باعث اتلاف و نابودی سرمایه تعداد زیادی از هموطنان شده و درنهایت، بار مالی فراوانی بر دوش دولت‌ها گذاشته است. از سوی دیگر، تساهل دولت‌ها به ضرورت حفظ بناها عامل دیگری بوده که به افزایش بروز حوادث انسان‌ساز در کشور دامن زده است چرا که ایران، تنها کشوری نیست که امروز دارای مدرسه و بیمارستان و ساختمان‌های مسکونی و تجاری با قدمت چند دهه است اما چنانکه کارشناسان حوزه ساخت و ساز بارها گفته‌اند، در کشورهای پیشرفته، ضرورت بهسازی ابنیه؛ چه از بابت ظاهر و نما و چه از نظر معماری و ایمن‌سازی داخل بنا، یک اجبار برای تمام شهروندان کشورهاست و به همین سبب شاهد هستیم که مثلا اگر در یک کشور اروپایی، یک ساختمان قدیمی به دلیلی دچار فروریزش و بروز خسارات جانی برای شهروندان و ساکنان آن بنا می‌شود، وقوع حوادثی از این دست در آن کشورها، چنان نادر و انگشت‌شمار است که تا چند روز و چند هفته، به سر خط اخبار رسانه‌های جهان تبدیل می‌شود درحالی که مروری بر اخبار ایران نشان‌دهنده آن است که تعداد حوادث مرتبط با ناامنی سازه‌ها و حوادث مربوط به آن، در حدی متعدد است که تقریبا هر روز اخباری مشابه را در رسانه‌های کشور شاهدیم اگرچه رخدادهایی مثل فروریزش متروپل و این تعداد قربانی که جمعیت کل کشور را عزادار می‌کند، بین این حجم بالای حوادث مربوط به ناامنی سازه‌ها، کمتر و انگشت‌شمار است.
گودهای تهران؛ چاه‌های مرگبار مجوز‌دار
طبق آخرین هشدارهای سازمان آتش‌نشانی تهران، 33221 ساختمان ناایمن قدیمی در تهران شناسایی شده که از این تعداد، 947 مورد برج‌های بالای 12 طبقه، 3500 ساختمان پرخطر و 129 ساختمان در وضعیت بحرانی و اغلب هم مراکز درمانی هستند. در این میان، گودهای رهاشده پایتخت همچون چاه‌های روباز که می‌توانند تمام جوانب خود را ببلعند و فاجعه‌ای ترسناک را رقم بزنند هم یک زنگ خطر جدی برای شهروندان هستند.
درحالی که از سال 1396، معاونت شهرسازی، 279 گود رها شده و فاقد عملیات عمرانی را در پایتخت شناسایی کرده بود که طبق اعلام شهرداری تهران، از این مجموع 221 گود فاقد عملیات عمرانی بوده و از این تعداد، 45 مورد گود متعلق به دستگاه‌های دولتی است، از مجموع گودهای فاقد عملیات، 91 گود «پرخطر» و بیش از 40 گود «میان خطر» محسوب می‌شوند که طبق اعلام مسوولان وقت شهرداری تهران، گود برج میلاد و گود متعلق به بانک صادرات در خیابان ستاری از مهم‌ترین گودهای پرخطر پایتخت هستند. از همان سال، اعضای وقت شورای شهر تهران نسبت به خطرسازی غیرقابل اجتناب گودهای رها شده پایتخت و به خصوص، گود جنب برج میلاد هشدار داده و حتی گفته بودند که رهاشدگی گود کنار ششمین برج بلند مخابراتی جهان باعث شده که این برج در معرض خطر کج شدن قرار بگیرد، با این حال، به تازگی شهرداری تهران اعلام کرده که ایمن‌سازی این گود تا پایان امسال انجام خواهد شد در حالی که معلوم نیست طی 5 سال گذشته و با وجود هشدارهای شورای شهر، چرا هیچ اقدامی برای ایمن‌سازی این گود صورت نگرفته بود.
دیروز سرپرست سازمان عمرانی مناطق و نماینده معاونت فنی عمرانی شهرداری تهران در حاشیه بازدید از گود برج میلاد اعلام کرد: «ایمن‌سازی گود در دو بخش عملیات اجرایی خواهد شد و امیدواریم ظرف دو هفته آینده به عملیات سرعت دهیم تا بتوانیم تا پایان سال جاری ایمن‌سازی گود را انجام دهیم.»
این مقام مسوول در شهرداری تهران ضمن اعلام رصد روزانه «رفتار گود» اعلام کرد که در سازه برج هیچ مشکلی ایجاد نشده است. ابراز اطمینان این مسوول در شهرداری تهران درباره وضعیت کنونی سازه برج میلاد در حالی است که سال 1396، عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر از احتمال ریزش برج میلاد به درون گود با عمق 40 متری یا کج شدن برج میلاد در پی عدم ایمنی گود مجاور که از سال 1392 تا همین امروز، یک گود رها شده و ناامن محسوب می‌شود، خبر داده بود و رییس وقت کمیسیون عمران شورای شهر تهران ضمن هشدار بابت لزوم پایدارسازی سریع گود برج میلاد گفت: «گودی‌ای که در جوار سالن همایش‌های برج میلاد حفر شده در وضعیت مناسبی نیست و باید هرچه سریع‌تر نسبت به پایدارسازی گود اقدام شود. این گود در کنار سالن همایش‌های برج میلاد است و فاصله قابل توجهی با برج دارد، این گود سال‌ها پیش حفر شده و به روش نیلینگ پایدارسازی شده اما این پایداری دایمی نیست و اکنون زمان آن منقضی شده و باید مجددا پایدارسازی شود چراکه انجام نیلینگ زمان مشخصی دارد (حداکثر 4 سال) و باید پس از انجام نیلینگ سریعا دیوار حائل و ساختمان در گود ساخته شود درحالی که متاسفانه از مدت زمان نگهداری سازه نگهبان نیلینگ عبور کرده‌ایم. وضعیت گود در مرحله اضطراری قرار گرفته و لازم است شهرداری از لحاظ ایمنی وارد شود. بررسی‌ها نشان داد که ایمن‌سازی گود بسیار مهم و ضروری است و از آنجایی که حل مشکلات ساخت ساختمان در این گود زمان‌بر است، فعلا باید موضوع پایدارسازی گود در اولویت قرار گیرد و سریعا این مهم محقق شود.»
20درصد مدارس کشور و حدود 30درصد کلاس‌های درس پایتخت فرسوده است
درحالی که سال 1391، یکی از اعضای وقت شورای شهر تهران مدعی شد که از مجموع 6000 مدرسه تحت پوشش وزارت آموزش و پرورش در تهران 3700 مدرسه نیازمند تخریب، نوسازی و مقاوم‌سازی است و سه سال قبل هم وزیر وقت آموزش و پرورش گفته بود که 30درصد مدارس کشور ناایمن است، دیروز معاون سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور خبر داد که طبق اعلام سازمان آتش‌نشانی تهران، از مجموع 2420 مدرسه در شهر تهران، ایمنی 924 مدرسه دچار ایراد بوده و به‌طور مشخص در استان تهران، 10درصد کلاس‌های درس، به دلیل ناامنی، باید تخریب و بازسازی شود و 18درصد باید مقاوم‌سازی شود. اما حدود دو ماه پیش از این اعلام، معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران، جزییات بیشتری درباره وضعیت سازه‌ای و امنیت مدارس پایتخت مطرح کرد. فروردین ماه امسال، کامران عبدولی در گفت‌وگویی که با خبرگزاری ایسنا داشت گفته بود: «مدارس تهران در شرایط ناایمنی قرار دارند. براساس آماری که از سازمان نوسازی مدارس شهر تهران دریافت کرده‌ایم، تاکنون حدود 2000 مدرسه به ما معرفی شده البته تعداد مدارس بیش از این است و حدود 2500 مدرسه وجود دارد که مابقی آن 500 مدرسه در وضعیت ناپایدار و تخریب هستند. چندین بار آمار و آدرس 2000 مدرسه را به صورت کامل درخواست کردیم اما هنوز برای ما ارسال نشده است؛ با این حال سازمان آتش‌نشانی به صورت خودجوش و میدانی در شهر حضور پیدا کرده و در قالب طرح‌های متفاوت از جمله طرح‌های نظام بازرسی و ایستگاه محوری حدود 930 مدرسه ناایمن را شناسایی کرده است. برای تمامی این 930 مدرسه دستورالعمل ایمنی و اخطارهای متعدد ارسال شده است. عمده 930 مدرسه شناسایی‌شده دولتی هستند، از این مدارس درخواست کردیم که به آتش‌نشانی مراجعه کنند و پرونده تشکیل بدهند اما متاسفانه از این تعداد فقط 11 مدرسه برای تشکیل پرونده مراجعه کرده‌اند و سایر موارد مراجعه‌ای نداشته‌اند. 11 مدرسه‌ای هم که مراجعه کردند هیچ‌کدام به مرحله دریافت تاییدیه ایمنی نرسیده‌اند یعنی می‌توان گفت که متاسفانه هیچ کدام از مدارس تهران تاییدیه ایمنی و آتش‌نشانی ندارند. از نظر آتش‌نشانی ساختمانی که تاییدیه ایمنی ندارد، ناایمن محسوب می‌شود و این آمار واقعا وحشتناک است. براساس آمار واحد عملیات سازمان آتش‌نشانی تهران 50درصد حریق در مراکز آموزشی ناشی از ناایمنی در تاسیسات برقی و گازی است. درخصوص سایر حوادث نیز دلیل 79درصد از وقوع حوادث در مراکز آموزشی مربوط به عدم نگهداشت و فرسودگی ساختمان است. سقوط درخت، سقوط اجسام معلق، سقوط از پرتگاه، نشت گاز، آب‌گرفتگی، ریزش چاه، سقوط افراد در گودال از جمله دلایل حوادث بوده است همچنین طبق آمار سال‌های گذشته 50درصد حوادث در مدارس ابتدایی (دوره اول) رخ داده است. براساس بررسی‌ای که انجام شد به ترتیب بدترین شرایط از نظر ایمنی مربوط به مدارس منطقه 15، 3، 20 و منطقه 4 است. مراکز آموزشی باید در مرحله ساخت از نظر ضوابط ایمنی و آتش‌نشانی کنترل می‌شدند که نشده‌اند و فاقد حداقل‌های ایمنی هستند. با توجه به تجمعی بودن و اینکه همتی برای ایمن‌سازی مراکز آموزشی وجود ندارد، این مراکز در دسته اماکن پرخطر طبقه‌بندی می‌شوند علاوه بر اینکه باتوجه به تراکم جمعیت و اینکه بچه‌ها قدرت تصمیم‌گیری در زمان حریق و حادثه را ندارند، ریسک حادثه بالاست چون براساس پیوست یک نظامات اداری مبحث سه مقررات ملی ساختمان، ساختمان‌های غیر‌مسکونی باید در مرحله صدور پروانه و پایان کار نیز از آتش‌نشانی استعلام شود اما واقعیت این است که در مورد مدارس مطابق ضوابط و مقررات عمل نمی‌شود و ما در این خصوص نگران هس یم چرا که برخی ساختمان‌ها که کاربری مسکونی دارند یک‌باره تغییر کاربری می‌دهند و تبدیل به ساختمان‌های آموزشی می‌شوند درحالی که معماری یک ساختمان مسکونی مناسب مرکز آموزشی نیست و باید قبل از تغییر کاربری حتما شرایط ایمنی آن کنترل و بررسی و در صورت مطابقت با کاربری جدید مجوز کاربری جدید صادر شود. اما عمده‌ترین ناایمنی‌ها در مدارس راه‌های خروج و مسیر‌های فرار، ناایمنی برق، عدم اجرای سیستم اعلام و اطفای حریق است همچنین سازه آنها در برابر حریق مقاوم‌سازی نشده و منطقه‌بندی حریق برای جلوگیری از توسعه حریق و انتقال دود صورت نگرفته است. در برخی موارد مشاهده می‌شود که موتورخانه کنار یک کلاس درس قرار دارد یا مثلا آزمایشگاهی که دارای مواد شیمیایی است در مسیر خروج دانش‌آموزان واقع شده است. برخی مدارس هم در معابر باریک واقع شده‌اند که خودروهای آتش‌نشانی در زمان حریق و حوادث نمی‌توانند به آنها دسترسی پیدا کنند و در صورت وقوع حادثه پرخطر در مدارس تهران، احتمال وقوع یک فاجعه انسانی وجود دارد با تبعات روحی، روانی و اجتماعی بسیاری که حتی قابل تصور نیست.»
بیمارستان‌های ناامن کشور قتلگاه یا محل بهبودی؟
چندی قبل یکی از مسوولان مجتمع بیمارستانی امام خمینی تهران که بزرگ‌ترین مرکز تجمعی خدمات درمانی در خاورمیانه به شمار می‌رود، ضمن تایید فرسودگی بالای بیمارستان معروف به 1000 تختخوابی، اعلام کرد که تخلیه بخش‌های درمانی برای ایمن‌سازی امکان‌پذیر نیست چون حجم مراجعات بستری در این مرکز درمانی در حدی است که مقاوم‌سازی بیمارستان باید همزمان با پذیرش بیماران انجام شود. از ابتدای دهه 1390، وزرای بهداشت دولت‌های دهم و یازدهم اعلام کردند که 80 درصد بیمارستان‌های پایتخت (از مجموع 130 بیمارستان واقع در شهر تهران) 67درصد از 96 هزار تخت بیمارستانی در کشور و بیش از 70درصد بیمارستان‌های ایران( از مجموع 954 بیمارستان فعال در کشور، 763 بیمارستان، دولتی و دانشگاهی و 191 بیمارستان وابسته به بخش خصوصی است) به دلیل قدمت بالای 40 ساله سازه‌ها، فرسوده و ناایمن هستند که هشدارهای امروز نشان می‌دهد که حتی در طول یک دهه گذشته هم هیچ اقدامی برای مقاوم‌سازی و اصلاحات منجر به ایمن‌سازی مراکز درمانی کشور انجام نشده است. به این سهل‌انگاری باید رانت تغییر کاربری ساختمان‌هایی برای تبدیل به کلینیک‌ها و درمانگاه‌ها را هم افزود که وقوع حوادث تلخ همچون حادثه کلینیک «سینا اطهر» خیابان شریعتی تهران که منجر به جان باختن و مصدومیت تعداد قابل‌توجهی از مراجعان، بیماران، کادر درمانی و کارکنان این مرکز شد هم از این دست تخلفاتی است که البته مسبوق به سابقه است. علاوه بر این، مقاومت‌هایی در مقابل ایمن‌سازی بیمارستان‌ها به دلیل هراس مسوولان دولتی از کاهش اعتباردهی مراکز و در نتیجه کاهش بودجه مرکز (به خصوص مراکز دولتی که از بودجه دانشگاه‌های علوم پزشکی تغذیه می‌کنند) از دیگر مشکلاتی است که به نظر می‌رسد اقدامات اساسی و سریع برای ایمن‌سازی بیمارستان‌ها را به تعویق اندخته است. چند روز قبل شنیده شد که معاون درمان یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور که به عنوان مسوول تخلیه بخش‌های ناامن چند بیمارستان تحت پوشش این دانشگاه و به خصوص، یکی از بیمارستان‌های در وضعیت بسیار خطرناک هم منصوب شده بود، با گزارش‌دهی اغراق‌آمیز به رییس و مسوولان دانشگاه، وانمود کرده که مشکلات بابت ناامنی سازه‌های بیمارستان، جزیی و ناچیز بوده و نیاز فوری به تخلیه بخش‌های درمانی نیست. وانمود کردن امنیت نسبی سازه‌ها در این مرکز درمانی واقع در مرکز پایتخت در حالی بود که طبق اعلام آتش‌نشانی تهران، برخی بیمارستان‌های زیرمجموعه این دانشگاه علوم پزشکی همچون سایر بیمارستان‌های قدیمی شهر تهران از بابت بسیاری شرایط در وضعیت بحرانی قرار دارند اما این مقام مسوول مدعی شده بود که تنها یکی از ساختمان‌های این بیمارستان نامبرده در وضعیت بحرانی قرار دارد و با این حال، تخلیه فوری این بخش‌ها هم چندان ضرورت ندارد و ایمن‌سازی باقی بخش‌های بیمارستان هم به تدریج انجام خواهد شد.
منبع: اعتماد