ایستگاه قطاری دورافتاده و بدون مسافر که شاید در هفته تنها چند قطار در آن توقف کند، در بحبوحه جنگ میان روسیه و اوکراین به کانون رویارویی جدیدی میان غرب و شرق تبدیل شده است. این ایستگاه قطار در مرز میان لیتوانی، یکی از کشورهای عضو ناتو و از حامیان قدرتمند اوکراین و منطقه کالینینگراد، بخشی جداافتاده از خاک روسیه در حاشیه دریای بالتیک قرار گرفته است. روسیه بخش قابل‌توجهی از موشک‌های هسته‌ای خود را در این منطقه نگهداری می‌کند. خط راه‌آهن کالینینگراد به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش شبیه به گسلی استراتژیک در لبه اروپا واقع شده و این نگرانی وجود دارد که تنش‌های هفته اخیر در این گسل، زلزله‌ای مرگبار به راه بیندازد.
تنش‌های قدیمی و نهفته بر سر کالینینگراد، طی هفته گذشته در پی اعتراض روسیه به مسدود شدن مسیرهای حمل‌ونقل ریلی و جاده‌‌ای در خاک لیتوانی و قطع دسترسی زمینی به کالینینگراد دوباره احیا شده‌اند. مسکو لیتوانی را متهم کرده که مسیر حمل‌ونقل کالا به کالینینگراد را مسدود و این منطقه را محاصره کرده است. لیتوانی این ادعا را رد کرده و ممنوعیت‌ها را تحت دستورالعمل‌های کمیسیون اروپا قانونی می‌داند. به این ترتیب منطقه کالینینگراد در شرایطی که روابط میان روسیه و ناتو ماه‌هاست پرتنش باقی مانده، به بن‌بستی جدید برای غرب تبدیل شده که می‌تواند اختلافات میان غرب و مسکو را تشدید کرده و احتمال اقدامات تلافی‌جویانه از سمت روسیه را افزایش دهد.
مشکل از کجا آغاز شد؟
پس از حمله روسیه به اوکراین، اروپا تحریم‌های شدیدی علیه اقتصاد روسیه وضع کرد. در نتیجه، کمتر از نیمی از تمامی کالاهایی که از روسیه با عبور از خاک لیتوانی وارد کالینینگراد می‌شوند، ازجمله زغال‌سنگ، فلزات، مصالح ساختمانی و فناوری‌های پیشرفته، مشمول ممنوعیت صادرات روسیه به خاک اتحادیه اروپا شدند. راه‌آهن دولتی لیتوانی هم براساس تحریم‌های وضع شده اعلام کرد اجازه حمل این اقلام را از روی ریل‌های خود نخواهد داد و ممنوعیت عبور کالاهای مختلف از روی مسیرهای ریلی خود را به اجرا گذاشت. همزمان آنتون علیخانوف، فرماندار کالینینگراد در واکنش به این اقدام اعلام کرد کشتی‌هایی که از طریق دریای بالتیک میان سن‌پترزبورگ روسیه و کالینینگراد در تردد هستند، بعد از این، وظیفه جابه‌جایی این کالاها را بر‌عهده خواهند داشت و مشکلی ایجاد نخواهد شد.
با این‌همه، ساکنان کالینینگراد در نتیجه محدودیت‌های ایجاد شده وحشت‌زده به فروشگاه‌ها حمله‌ور شدند تا مایحتاج خود را خریداری کنند. وزارت خارجه روسیه، لیتوانی را به نقض قوانین بین‌المللی و زیرپا گذاشتن مجموعه‌ای از توافقنامه‌ها در مورد تسهیل ترانزیت از روسیه به کالینینگراد که در سال 2004به امضای دوطرف رسیده بود، متهم کرد. همزمان کرملین لیتوانی را تهدید به تلافی کرد. در میان این تنش‌ها، لیتوانی تصمیم گرفته تا امنیت قطارهای خود را افزایش دهد؛ به همین منظور قصد دارد هلی‌کوپترهایی به‌صورت دائم بر فراز خطوط راه‌آهن این کشور در پرواز باشند. مسکو لیتوانی را متهم کرده که شهروندان روسیه را در محاصره خود درآورده است. لیتوانی در پاسخ اعلام کرده که تنها براساس دستورالعمل‌های کمیسیون اروپا عمل کرده است. وزیر امور خارجه لیتوانی روز دوشنبه کرملین را به ارائه تصویری نادرست از وضعیت موجود متهم کرد. جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم با «بی‌گناه» نامیدن لیتوانی اعلام کرد مقامات توافقنامه‌های مربوطه را بازبینی خواهند کرد.
قطع دسترسی زمینی روسیه به کالینینگراد، خشم مسکو را به‌دنبال داشته است. روز سه‌شنبه گذشته، وزارت خارجه روسیه سفیر اتحادیه اروپا در مسکو را فراخواند. همزمان، زبان انتقام‌جویانه کرملین این روزها تندتر و این موضوع موجب نگرانی اروپا شده است. نیکلای پاتروشف، رئیس شورای امنیت ملی روسیه، طی سفر به کالینینگراد اعلام کرده روسیه به اقدام خصمانه لیتوانی واکنش نشان خواهد داد و در آینده‌ای نزدیک اقداماتی انجام می‌دهد که برای لیتوانی و شهروندانش عواقب دردناکی را در پی خواهد داشت. این تهدید در میان رهبران اروپایی و واشنگتن که از آغاز جنگ اوکراین به‌دنبال خودداری از رویارویی مستقیم میان ناتو و روسیه و آغاز احتمالی جنگی جهانی بودند، موجی از نگرانی ایجاد کرده است.
یکی از نگرانی‌های اصلی و همیشگی اروپا، حمله روسیه به نوار مرزی میان لهستان و لیتوانی بوده است. این نوار مرزی به طول 80کیلومتر، به «محدوده سؤالکی» معروف است. محدوده سؤالکی پل ارتباطی میان کالینینگراد در غرب و بلاروس در شرق است. این نوار مرزی برای امنیت کشورهای حوزه بالتیک از اهمیت حیاتی برخوردار است و استقرار نیروهای روسیه در آن می‌تواند ارتباط میان لیتوانی و لتونی که در شمال این شکاف قرار دارند را با لهستان و مابقی اروپا قطع کند.
کالینینگراد درواقع یک پایگاه نظامی متعلق به روسیه است که از بدنه اصلی این سرزمین جدا افتاده است. این منطقه، مقر ناوگان روسیه در دریای بالتیک محسوب می‌شود. بخشی از قدرتمندترین تسلیحات این کشور ازجمله موشک‌های فراصورت با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و همچنین سامانه موشکی «اسکندر» نیز در این منطقه مستقر هستند. این سامانه موشکی در سال 2016در کالینینگراد مستقر و در سال 2018بهبود‌هایی در آن ایجاد شد؛ اقدامی که بخشی از استراتژی روسیه برای مقابله با استقرار سپر موشکی ضدبالستیک ناتو در اروپا به شمار می‌رفت. تعداد دقیق نیروهای نظامی روس مستقر در کالینینگراد مشخص نیست، اما الجزیره به نقل از برخی منابع غربی نوشته که برآوردها بسیار متغیر و از حدود 9هزار تا 200هزار را شامل می‌شود.
تنش‌های اخیر درحالی میان روسیه و لیتوانی درگرفته‌اند که روسیه، به جز گزینه تقابل مستقیم با ناتو و آغاز احتمالی یک جنگ جهانی دیگر، گزینه چندان قدرتمند دیگری برای تحت‌فشار قرار دادن لیتوانی در اختیار ندارد؛ زیرا لیتوانی درحال حاضر و از آغاز جنگ اوکراین واردات انرژی ازجمله نفت، گاز و برق خود را از روسیه کاهش داده است و تحریم‌های متقابل از سوی روسیه نمی‌تواند این کشور را تحت‌تأثیر قرار دهد. با این همه مقامات دولت لیتوانی در واکنش به تهدیدهای کلامی مقامات روس در نشستی که با هدف بررسی واکنش‌های احتمالی روسیه برگزار شده اعلام کردند کسی انتظار وقوع چنین شرایطی را نداشته است و همه نسبت به حساسیت بالای روسیه به کالینینگراد به‌خوبی آگاه بوده‌اند.
چرا کالینینگراد تکه‌ای از روسیه است؟
کالینینگراد، قلمروی برون مرزی روسیه به وسعت بیش از 15هزار کیلومترمربع است که در حاشیه دریای بالتیک قرار دارد. این منطقه از شمال و شرق با لیتوانی و از جنوب با لهستان هم‌مرز است. فاصله این منطقه تا مسکو هزار و 300کیلومتر است. این منطقه تقریبا یک‌میلیون نفر جمعیت دارد که اکثریت آنها روس هستند، اما بخش کوچکی از این جمعیت را هم اوکراینی‌ها و لهستانی‌ها تشکیل می‌دهند. پیش از آغاز جنگ جهانی دوم، کالینینگراد بزرگ‌ترین شهر شرقی آلمان و شهر تاجگذاری خاندان سلطنتی پروس محسوب می‌شد و به «کونیگزبرگ» شهرت داشت. در دنیای بعد از جنگ جهانی دوم، در اواسط سال 1945جوزف استالین، رهبر شوروی، وینستون چرچیل، نخست‌وزیر انگلیس و هری ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا در «کنفرانس پوتسدام» مرزهای جدیدی برای اروپا تعریف کردند. طی این بازتعریف، کونیگزبرگ به شوروی واگذار شد و به احترام یک انقلابی بولشویک به نام «میخائیل کالینین» به کالینینگراد تغییر نام یافت. پس از آن، شهروندان آلمانی از این منطقه اخراج شدند و شهروندان شوروی در آن سکونت یافتند.
رویداد‌های تاریخی باعث شد تا این منطقه از روسیه دور نگه داشته شود. فروپاشی شوروی در سال 1991به آن معنا بود که کالینینگراد برای همیشه بین 2عضو اتحادیه اروپا و ناتو، یعنی لیتوانی و لهستان محصور خواهد ماند. این منطقه بیشتر موادغذایی موردنیاز خود را از همسایگان اروپایی‌اش تامین می‌کند، اما برای تامین دیگر کالاهای اساسی، وابستگی زیادی به روسیه دارد.
هرساله میلیون‌ها تن روغن، کک و زغال‌سنگ از مسیر خط آهنی که از خاک لیتوانی عبور می‌کند، وارد کالینینگراد می‌شود. هرماه بیش از 100قطار باری از روسیه به سمت کالینینگراد حرکت می‌کنند و پس از عبور از بلاروس، وارد خاک لیتوانی می‌شوند تا در نهایت در ایستگاه کالینینگراد متوقف شوند.
تنش بر سر حرکت این قطارها در خاک لیتوانی در گذشته سابقه داشته است. برای مثال، در سال 2017و همزمان با برگزاری مانور نظامی مشترک روسیه و بلاروس در خاک بلاروس و کالینینگراد، لیتوانی حصار مرزی جدیدی را برای خود ایجاد کرد و هلی‌کوپتر‌های ارتش را بر فراز خط راه‌آهن کالینینگراد به پرواز درآورد؛ آن هم در زمانی که سربازان روس سوار بر قطار درحال عبور از این مسیر بودند. اکنون با تصمیم لیتوانی برای ممنوعیت عبور کالاهای روسی از خط راه‌آهنی که به کالینینگراد ختم می‌شود، تنشی جدید به فهرست دلخوری‌های میان 2کشور افزوده شده و نام کالینینگراد، به‌عنوان کانون تنشی که ممکن است به نقطه آغاز جنگ جهانی سوم تبدیل شود، دوباره در جوامع بین‌المللی بر سر زبان‌ها افتاده است.
منبع: همشهری